รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

????????? จากข้อมูลหลักฐานในปัจจุบันให้การสนับสนุนว่า มีสารที่มีผลการการสร้างในน้ำนมอยู่ในน้ำนม ซึ่งได้แก่ โปรตีนเวย์ (whey) ที่ทำหน้าที่ควบคุมเป็นกลไกย้อนกลับ (feedback inhibitor of lactation) ในกรณีที่มีน้ำนมอยู่ในเต้านมจะควบคุมให้ผลิตน้ำนมน้อย ในกรณีที่น้ำนมเกลี้ยงเต้าจะควบคุมให้ผลิตน้ำนมมาก สำหรับปริมาณของไขมันในน้ำนมยังมีการเปลี่ยนแปลงตามปริมาณน้ำนมในเต้านมด้วย ปริมาณไขมันในน้ำนมจะมากหากน้ำนมเกลี้ยงเต้า และปริมาณไขมันในน้ำนมจะน้อยหากน้ำนมในเต้านมมีมาก ซึ่งส่วนประกอบของนมยังมีการเปลี่ยนแปลงในแต่ละช่วงเวลาระหว่างวันและขึ้นอยู่กับการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในระหว่างวันด้วย¹

ความสามารถในการเก็บน้ำนมในเต้านมเป็นกลไกหนึ่งที่ส่งผลต่อการให้นมแม่ ความสามารถในการเก็บน้ำนมในเต้านมไม่ได้ขึ้นอยู่กับลักษณะภายนอก แต่ขึ้นอยู่กับสัดส่วนของต่อมน้ำนมและสัดส่วนของไขมันในเต้านม ซึ่งจะมีความแตกต่างกันในมารดาแต่ละคน และมีความแตกต่างในเต้านมแต่ละข้างด้วย ในมารดาที่มีความสามารถในการเก็บน้ำนมในเต้านมได้มาก หากทารกดูดนมจนเกลี้ยงเต้าจะได้ปริมาณน้ำนมมาก ระยะห่างของการให้นมจะนาน ในมารดาที่มีความสามารถในการเก็บน้ำนมในเต้านมได้น้อย เมื่อทารกดูดนมจนหมดเต้าจะได้ปริมาณน้ำนมน้อยกว่า ความถี่ของการให้นมจึงต้องบ่อยขึ้น อย่างไรก็ตาม ความสามารถในการเก็บน้ำนมในเต้านมไม่ได้เป็นตัวตัดสินความเพียงพอของน้ำนมในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ เพราะแม้ความสามารถในการเก็บน้ำนมจะน้อย แต่เมื่อให้บ่อยขึ้น ร่างกายจะผลิตน้ำนมได้เร็วขึ้นจนมีปริมาณเพียงพอ ดังนั้นในการให้นมกับทารกจึงมักให้ตามที่ทารกต้องการ

หนังสืออ้างอิง

1.??????????? Eglash A, Montgomery A, Wood J. Breastfeeding. Disease-a-Month 2008;54:343-411.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? เต้านมจะมีการเปลี่ยนแปลงในระยะตั้งครรภ์ในสองช่วงหลัก คือระยะสร้างต่อมน้ำนม (mammogenesis) และระยะสร้างน้ำนม (lactogenesis)

ในระยะสร้างต่อมน้ำนม (mammogenesis) จะเริ่มเมื่อตั้งครรภ์ โดยจะมีการสร้างเซลล์สร้างน้ำนมที่มีขนาดและรูปร่างที่แตกต่างกันพร้อมกับมีการแตกแขนงของท่อน้ำนมออกมากขึ้นในเนื้อเยื่อเต้านม เต้านมจะขยาย ตึงคัดและเจ็บ หัวนมจะมีสีเข้ม คล้ำขึ้น

ในระยะสร้างน้ำนม จะเริ่มประมาณ 16-20 สัปดาห์ของการตั้งครรภ์ โดยจะมีการสร้างโปรตีนและเอนไซม์ที่จำเป็นในการสร้างและหลั่งน้ำนม¹ ระยะแรกจะเรียกเป็นระยะสร้างน้ำนมระยะที่ 1 ระยะนี้ต่อมเต้านมจะมีความพร้อมในการสร้างน้ำนมซึ่งเซลล์สร้างน้ำนมจะมีการสะสมไขมัน น้ำตาลแลคโตส เคซีน (casein) ?และอัลฟาแลคโตอัลบูมิน (?-lactoalbumin)² อย่างไรก็ตาม ในระหว่างการตั้งครรภ์จะไม่มีการหลั่งน้ำนมเนื่องจากมารดาจะมีระดับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนและเอสโตรเจนที่สร้างจากรกสูงคอยยับยั้งการหลั่งน้ำนม ระยะสร้างน้ำนมระยะที่ 2 เมื่อมีการคลอดรก ระดับของฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนและเอสโตรเจนจะลดลงในทันทีในขณะที่มีฮอร์โมนโปรแลคตินสูง จะกระตุ้นให้เกิดการสร้างหัวน้ำนม เกิดอาการตึงคัดเต้านม องค์ประกอบของน้ำนมจะเปลี่ยนแปลงโดยมีปริมาณโซเดียมและคลอไรด์ลดลง มีปริมาณน้ำตาลแลคโตสสูงขึ้น สำหรับปริมาณภูมิคุ้มกันและแลตโตเฟอริน (lactoferrin) จะมีปริมาณสูงในช่วงแรกหลังคลอดและลดความเข้มข้นลงเมื่อปริมาณน้ำนมสูงขึ้น ระยะสร้างน้ำนมระยะที่สองจะอยู่ในช่วงหลังคลอด 3-7 วัน ในระยะนี้การสร้างน้ำนมจะสัมพันธ์กับฮอร์โมนที่ลดลงเป็นหลัก³ ระยะสร้างน้ำนมระยะที่ 3 ปริมาณน้ำนมจะสัมพันธ์กับการกระตุ้นโดยการดูดนมวันละ 8-12 ครั้ง และการให้นมจนเกลี้ยงเต้า การให้นมห่างหรือปริมาณแต่ละครั้งน้อย มีน้ำนมค้างอยู่ในเต้านมจะทำให้มีการสร้างน้ำนมน้อยลง

หนังสืออ้างอิง

1.???????? Neville MC, Morton J. Physiology and endocrine changes underlying human lactogenesis II. J Nutr 2001;131:3005S-8S.

2.???????? Neville MC, Morton J, Umemura S. Lactogenesis. The transition from pregnancy to lactation. Pediatr Clin North Am 2001;48:35-52.

3.???????? Kulski JK, Hartmann PE, Martin JD, Smith M. Effects of bromocriptine mesylate on the composition of the mammary secretion in non-breast-feeding women. Obstet Gynecol 1978;52:38-42.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? ขั้นตอนการเก็บรักษานมแม่เป็นส่วนสำคัญในการดูแลทารกที่มารดามีความจำเป็นต้องแยกจากกันหรือมีปัญหาในการให้นม มารดาที่ต้องกลับเข้าทำงาน มารดาที่มีทารกที่ต้องอยู่ในหอผู้ป่วยวิกฤต หรือทารกคลอดก่อนกำหนด ในอุณหภูมิห้องโดยปกติจะเก็บน้ำนมแม่ไว้ได้ 4-6 ชั่วโมงขึ้นอยู่กับอยู่ในฤดูใด การเก็บนมแม่ไว้ในถุงนมแม่แช่กระติกน้ำแข็งสามารถเก็บไว้ได้ 24 ชั่วโมง ซึ่งจะใช้ประโยชน์นี้ในการเคลื่อนย้ายหรือนำเก็บนมแม่ หากเก็บไว้ในตู้เย็นที่อุณหภูมิ 4 องศาเซลเซียสจะเก็บได้ 4 วัน ในกรณีที่มีน้ำนมมากการเก็บไว้ในช่องแช่แข็งในตู้เย็นที่มีประตูปิดรวมจะเก็บไว้ได้ 2 สัปดาห์ และหากต้องการเก็บไว้นานการเก็บไว้ในช่องแช่แข็งในตู้เย็นที่มีประตูปิดแยกส่วนจะเก็บไว้ได้ 3-6 เดือน¹ การให้นมแม่จากเต้าแม้จะเป็นสิ่งที่ดีที่สุดเพราะได้สารอาหารและภูมิคุ้มกันที่สดใหม่ในคุณค่าที่สูงที่สุด ช่วยเสริมสร้างความผูกพันระหว่างมารดาและทารก แต่เมื่อมีความจำเป็นต้องเก็บนมไว้หรือทำเป็นธนาคารนมแม่ ควรเก็บในอุณหภูมิที่เหมาะสมตามหลักการเก็บ ซึ่งจะทำให้น้ำนมแม่ยังคงคุณค่าและมีประโยชน์ต่อทารก

หนังสืออ้างอิง

1.???????????? Eglash A, Montgomery A, Wood J. Breastfeeding. Disease-a-Month 2008;54:343-411.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

????? โปรไบโอติก (probiotics) การรับประทานโปรไบโอติกซึ่งเป็นจุลินทรีย์ที่มีชีวิตที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ มีข้อมูลว่าสตรีตั้งครรภ์ที่รับประทานโปรไบโอติกจะพบอาการผื่นแพ้ผิวหนังอักเสบ (atopic dermatitis) ได้น้อยกว่า⁸ และอาจจะลดภูมิแพ้ในทารกที่ผ่าตัดคลอด⁹ แต่ข้อมูลยังมีการศึกษาน้อย ดังนั้นในด้านความชัดเจนของประโยชน์คงต้องมีการศึกษาเพิ่มเติม แต่เนื่องจากอาหารที่มีโปรไบโอติกราคาไม่แพงและไม่พบข้อเสียจากการรับประทาน การที่สตรีตั้งครรภ์จะรับประทานอาหารที่มีโปรไบโอติกจึงไม่เป็นข้อห้าม

หนังสืออ้างอิง

1.???????? Mallory J. Integrative care of the mother-infant dyad. Prim Care 2010;37:149-63.

2.???????? Dunstan JA, Simmer K, Dixon G, Prescott SL. Cognitive assessment of children at age 2(1/2) years after maternal fish oil supplementation in pregnancy: a randomised controlled trial. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2008;93:F45-50.

3.???????? McGregor JA, Allen KG, Harris MA, et al. The omega-3 story: nutritional prevention of preterm birth and other adverse pregnancy outcomes. Obstet Gynecol Surv 2001;56:S1-13.

4.???????? Holick MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med 2007;357:266-81.

5.???????? Merewood A, Mehta SD, Chen TC, Bauchner H, Holick MF. Association between vitamin D deficiency and primary cesarean section. J Clin Endocrinol Metab 2009;94:940-5.

6.???????? Wagner CL, Taylor SN, Hollis BW. Does vitamin D make the world go ’round’? Breastfeed Med 2008;3:239-50.

7.???????? Taylor SN, Wagner CL, Hollis BW. Vitamin D supplementation during lactation to support infant and mother. J Am Coll Nutr 2008;27:690-701.

8.???????? Lee J, Seto D, Bielory L. Meta-analysis of clinical trials of probiotics for prevention and treatment of pediatric atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol 2008;121:116-21 e11.

9.???????? Kuitunen M, Kukkonen K, Juntunen-Backman K, et al. Probiotics prevent IgE-associated allergy until age 5 years in cesarean-delivered children but not in the total cohort. J Allergy Clin Immunol 2009;123:335-41.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

?????????? วิตามินดี มีข้อมูลว่าการเสริมวิตามินดีจะมีผลดีต่อมารดาและทารกในเรื่องการป้องกันเบาหวาน โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคกระดูกอ่อน (ricket) และมะเร็งหลายชนิด⁴ และในสตรีตั้งครรภ์ที่มีระดับวิตามินดีต่ำสัมพันธ์กับการผ่าตัดคลอดสูงขึ้น⁵ มีการแนะนำให้วิตามินดีในสตรีตั้งครรภ์และให้นมบุตรวันละ 4000-6400 ยูนิต^6,7 ข้อแนะนำนี้ใช้ในชาติตะวันตกซึ่งเป็นเมืองหนาว มีแสงแดดน้อย ในประเทศไทยสมัยก่อนการทำงานจะมีการอยู่กลางแจ้งบ้างแต่ในปัจจุบันลักษณะงานโดยเฉพาะในชุมชนเมืองมีโอกาสที่จะขาดวิตามินดีสูงขึ้น ส่วนนี้จึงต้องพิจารณาถึงลักษณะสตรีตั้งครรภ์ การทำงานและการใช้ชีวิตประจำวันเพื่อประกอบการพิจารณาเสริมวิตามินนี้ หากไม่มีข้อมูล การรับประทานยาบำรุงครรภ์ชนิดรวมโดยทั่วไปมักจะมีวิตามินดีขนาดที่เพียงพออยู่แล้ว นั่นคือรับประทานวันละหนึ่งเม็ดเพียงพอ