รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? การติดเชื้อที่หัวนม อาจเป็นสาเหตุของการเจ็บหัวนมของมารดาที่พบระหว่างให้นมลูกได้ โดยการติดเชื้ออาจเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา หรือเชื้อไวรัส รายละเอียดมีดังนี้

???????????การติดเชื้อแบคทีเรีย เชื้อแบคทีเรียที่ผิวหนังมักได้แก่ Staphylococcus หรือ Streptococcus ซึ่งลักษณะของการติดเชื้อแบคทีเรียอาจเกิดจากการที่มีการบาดเจ็บ เป็นแผล หรือมีผิวหนังอักเสบ ทำให้เชื้อแบคทีเรียรุกล้ำเข้าไป เกิดการอักเสบในชั้นผิวหนัง หรืออักเสบตามท่อน้ำนม มารดาอาจมีอาการปวดร้าวจากหัวนมลึกลงไปที่เต้านม มีอาการแสดงลักษณะการอักเสบของเต้านม บวม แดง หรือคลำได้ก้อนได้ ปัจจัยที่ถือว่าเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการติดเชื้อแบคทีเรีย คือ

??????? การที่มีผิวหนังอักเสบ มีการบาดเจ็บที่หัวนมหรือหัวนมแตก

??????? มารดาที่เคยมีประวัติการติดเชื้อที่เต้านมหรือเต้านมอักเสบมาก่อน

??????? ประวัติการใช้ยาปฏิชีวนะหรือยาฆ่าเชื้อราในช่วงระยะเวลาใกล้ๆ กับการเกิดอาการ

???????????? สิ่งที่แสดงให้เห็นจากปัจจัยเสี่ยง คือ การติดเชื้อแบคทีเรียนั้นจากเกิดได้ง่ายขึ้น หากหัวนมของมารดาบาดเจ็บ เป็นผิวหนังอักเสบหรือเป็นแผล ซึ่งมักจะเกิดจากการที่ทารกเข้าเต้าหรือมารดาจัดท่าในการให้นมที่ไม่เหมาะสม ทำให้น้ำนมไหลออกได้ไม่ดี ทารกต้องใช้แรงในการดูดนมเพิ่มขึ้น อาจหงุดหงิด และขบกัดหัวนม ดังนั้น พื้นฐานในการป้องกันการเกิดการติดเชื้อ ต้องเริ่มต้นจากการดูแลให้มารดาจัดท่าให้นมลูกอย่างเหมาะสมนั่นเอง

เอกสารอ้างอิง

1.????? Berens P, Eglash A, Malloy M, Steube AM. ABM Clinical Protocol #26: Persistent Pain with Breastfeeding. Breastfeed Med 2016;11:46-53.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

? ? ? ? ? ? ? ผิวหนังอักเสบบริเวณหัวนมและเต้านม อาจเป็นสาเหตุของการเจ็บหัวนมของมารดาที่พบระหว่างให้นมลูกได้ โดยสาเหตุของการเกิดผิวหนังอักเสบ ได้แก่

• ภูมิแพ้ (atopic dermatitis) ซึ่งเกิดจากการกระตุ้นจากการเสียดสี หรือการเปลี่ยนแปลงของอากาศ
• การสัมผัสสารที่ก่อให้เกิดอาการระคายเคือง อาจเป็นจากเสื้อผ้า ชุดชั้นใน ผงซักฟอก น้ำยาปรับผ้านุ่ม ยาที่ทารกรับประทานหรืออาหารอื่นที่ให้แก่ทารก
• การสัมผัสสารที่ก่อให้เกิดอาการแพ้ เช่น lanolin หรือวิตามินที่ให้แก่ทารก
• โรคสะเก็ดเงิน (psoriasis) อาจเกิดขึ้นจากการกระตุ้นของการบาดเจ็บจากการดูดนมของทารก มักพบในช่วง 4-6 สัปดาห์หลังคลอด
• มะเร็งเต้านม อาการผิวหนังอักเสบ (Paget?s disease) อาจพบได้ หากพบอาการทางผิวหนังที่เป็นผื่นแดง มีน้ำเหลืองไหล มีอาการพุพอง อาจพบร่วมกับการคลำได้ก้อนที่เต้านม มักไม่ตอบสนองต่อการรักษาเกิน 3 สัปดาห์ แนะนำให้มีการตัดชิ้นเนื้อเพื่อตรวจพิสูจน์และให้การวินิจฉัย

เอกสารอ้างอิง

1. Berens P, Eglash A, Malloy M, Steube AM. ABM Clinical Protocol #26: Persistent Pain with Breastfeeding. Breastfeed Med 2016;11:46-53.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

? ? ? ? ? ? ? ? ภาวะลิ้นติดนั้น คือ การที่ทารกมีพังผืดใต้ลิ้นการที่รบกวนการเคลื่อนไหวของลิ้น ซึ่งในกรณีที่ทารกต้องการดูดนมจากเต้า ทารกจำเป็นต้องแลบลิ้นออกไป กดบริเวณลานนม การมีพังผืดใต้ลิ้นจะจำกัดการเคลื่อนไหวของลิ้น ทำให้น้ำนมสามารถไหลไม่ดี ทารกจึงออกแรงในการดูดนมเพิ่มขึ้น ทำให้มารดาเกิดอาการเจ็บหัวนม โดยที่อาการเจ็บหัวนมของมารดาเป็นอาการนำที่ทำให้ได้รับการส่งต่อมาเพื่อให้การรักษาบ่อยที่สุด สำหรับการรักษาทารกที่มีภาวะลิ้นติด ได้แก่ การทำ frenetomy ซึ่งเป็นการผ่าตัดเพียงเล็กน้อย เพื่อตัดพังผืดใต้ลิ้นออก สามารถทำได้ที่ห้องตรวจผู้ป่วยนอก ทารกไม่ต้องใช้ยาสลบ หลังการผ่าตัดทารกสามารถดูดนมได้เลย

? ? ? ? ? ? ? อุบัติการณ์ของทารกที่มีภาวะลิ้นติดในประเทศไทยพบร้อยละ ?13.4 อย่างไรก็ตาม ทารกที่มักมีความจำเป็นต้องได้รับการผ่าตัดรักษา ได้แก่ ทารกที่มีภาวะลิ้นติดปานกลางและรุนแรง¹ ซึ่งพบได้ราวครึ่งหนึ่งของทั้งหมดคือร้อยละ 6-7 การให้การวินิจฉัยสาเหตุของการเจ็บหัวนมของมารดาจากการที่ทารกมีภาวะลิ้นติดแล้วให้การรักษาตั้งแต่ในระยะแรก จะสามารถลดการหยุดการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ก่อนเวลาอันควร และลดความทุกข์ทรมานของมารดาจากการเจ็บหัวนมขณะให้ทารกดูดนมได้ บุคลากรทางการแพทย์จึงควรใส่ใจกับการตรวจช่องปากทารกแรกเกิดโดยละเอียด

เอกสารอ้างอิง

1. Puapornpong P, Raungrongmorakot K, Mahasitthiwat V, Ketsuwan S. Comparisons of the latching on between newborns with tongue-tie and normal newborns. J Med Assoc Thai 2014;97:255-9.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

?????????? สาเหตุของการบาดเจ็บหัวนมขณะที่มารดาให้นมลูกเกิดจากการเข้าเต้าหรือการจัดท่าให้นมลูกที่ไม่เหมาะสม เป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยที่สุด ซึ่งเมื่อท่าของทารกไม่เหมาะสม ทารกจะอ้าปาก อมหัวนมและลานนมได้ไม่ลึกพอ ทารกที่ดูดเฉพาะบริเวณหัวนม น้ำนมจะออกได้น้อย ทารกต้องออกแรงในการดูดมากขึ้น อาจหงุดหงิด ขบหรือกดหัวนม ทำให้เกิดการบาดเจ็บของหัวนม

?????????? ในกรณีที่ทารกเกิดก่อนกำหนด หรือมีความผิดปกติของการควบคุมระบบประสาทและกล้ามเนื้อในการอ้าปากอมหัวนมและลานนม รวมทั้งการกลืนน้ำนม สิ่งนี้จะทำให้กระบวนการดูดนมของทารกผิดปกติไป และทำให้เกิดการบาดเจ็บขณะทารกกินนมได้ นอกเหนือจากนี้ หากทารกมีภาวะลิ้นติด พังผืดที่อยู่ใต้ลิ้นจะจำกัดการที่ทารกจะแลบลิ้นออกมาเพื่อกดบริเวณลานนม ทำให้น้ำนมไหลออกไม่ดี ทารกจึงออกแรงมากขึ้นขณะดูดนมในตำแหน่งที่ไม่เหมาะสม ทำให้หัวนมบาดเจ็บ

????????? สำหรับการบาดเจ็บของหัวนมในกรณีที่ใช้เครื่องปั๊มนม อาจเกิดได้จากขนาดของเครื่องมือที่ใช้ปั๊มนมไม่เหมาะสมหรือไม่พอดีกับหัวนม หรืออาจเกิดจากการใช้แรงบีบปั๊มนมที่ไม่เหมาะสม สิ่งนี้ก็อาจทำให้มารดาบาดเจ็บหัวนมได้เช่นกัน

เอกสารอ้างอิง

1.????? Berens P, Eglash A, Malloy M, Steube AM. ABM Clinical Protocol #26: Persistent Pain with Breastfeeding. Breastfeed Med 2016;11:46-53.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? การที่บุคลากรทางการแพทย์จะแนะนำการแก้ไขปัญหาการเจ็บหัวนมของมารดาในระหว่างการให้นมลูกจำเป็นต้องมีความรู้ความเข้าใจถึงสาเหตุที่ทำให้เกิดการเจ็บหัวนมพร้อมขั้นตอนการให้การวินิจฉัย¹ โดยเพื่อให้เข้าใจได้ง่าย อาจแบ่งสาเหตุของการเจ็บหัวนมของมารดาเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ได้ 6 กลุ่ม

??? กลุ่มที่หนึ่ง เกิดจากการบาดเจ็บของหัวนม

??? กลุ่มที่สอง เกิดจากผิวหนังอักเสบ

??? กลุ่มที่สาม เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา หรือเชื้อไวรัส

??? กลุ่มที่สี่ เกิดจากการหดตัวของเส้นเลือดและเกิดการขาดเลือดที่หัวนม ได้แก่ Raynaud phenomenon

??? กลุ่มที่ห้า เกิดจากอาการไวต่อการกระตุ้นของหัวนม

??? กลุ่มที่หก เกิดจากสาเหตุอื่น ๆ ได้แก่ ท่อน้ำนมอุดตัน และมารดามีน้ำนมมาก

??????????? ส่วนใหญ่ของสาเหตุของการเจ็บหัวนมมักให้การวินิจฉัยได้จากการซักประวัติ การตรวจร่างกายของทั้งมารดาและทารก พร้อมทั้งการสังเกตการดูดนมของทารก หรือการปั๊มนม ซึ่งหากบุคลากรทางการแพทย์ทำความใจในเรื่องการเจ็บหัวนมของมารดาได้ดีและแนะนำการปฏิบัติให้กับมารดาอย่างเหมาะสม น่าจะสามารถลดปัญหาการเจ็บหัวนมที่เป็นปัญหาที่พบได้บ่อยที่เป็นสาเหตุของการหยุดการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ก่อนเวลาอันควรได้

เอกสารอ้างอิง

1.????? Berens P, Eglash A, Malloy M, Steube AM. ABM Clinical Protocol #26: Persistent Pain with Breastfeeding. Breastfeed Med 2016;11:46-53.