รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? สารอาหารที่มีน้อยในนมแม่ คือ วิตามินและแร่ธาตุต่างๆ วิตามินและแร่ธาตุในนมแม่ที่มีปริมาณขึ้นอยู่กับอาหารของมารดาและปริมาณสารอาหารที่สะสมอยู่ในร่างกายได้แก่ วิตามิน A, B1, B2, B3, B6, B12, C, D และไอโอดีน การรับประทานอาหารของมารดาอาจมีการรับประทานอาหารไม่ได้ครบสัดส่วนที่เหมาะสม ดังนั้นการเสริมวิตามินและแร่ธาตุในมารดาที่มีความเสี่ยงที่จะได้รับปริมาณสารอาหารเหล่านี้ต่ำจึงจำเป็น วิตามิน K มีปริมาณต่ำมากในนมแม่ จึงแนะนำให้ฉีดวิตามิน K ให้ทารกทุกรายหลังคลอด วิตามิน D มีปริมาณต่ำในนมแม่ แม้วิตามิน D ร่างกายมารดาสามารถผลิตได้จากการได้รับแสงแดด แต่ปัจจุบันพบว่าปริมาณวิตามิน D ที่พบในน้ำนมมารดายังน้อย¹ จึงมีข้อแนะนำให้รับประทานวิตามิน D เสริมสำหรับมารดาในระยะให้นมบุตรด้วย?? ^2,3

หนังสืออ้างอิง

1.??????????? Dawodu A, Zalla L, Woo JG, et al. Heightened attention to supplementation is needed to improve the vitamin D status of breastfeeding mothers and infants when sunshine exposure is restricted. Matern Child Nutr 2012.

2.??????????? Greer FR. Do breastfed infants need supplemental vitamins? Pediatr Clin North Am 2001;48:415-23.

3.??????????? Allen LH. B vitamins in breast milk: relative importance of maternal status and intake, and effects on infant status and function. Adv Nutr 2012;3:362-9.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? กลุ่มของโปรตีนในน้ำนมจะแบ่งเป็นชนิดเวย์ (whey) เคซีน (casein) โปรตีนที่จำเพาะและเปปไตด์ (peptide)^1,2 โปรตีนส่วนใหญ่จะเป็นเคซีน อัลฟาแลคตาบูมิน แลคโตเฟอริน secretory IgA ไลโซไซม์ (lysozyme) และอัลบูมิน³ นอกจากนี้ยังมีสารประกอบที่มีไนโตเจนที่ไม่ใช่โปรตีน ได้แก่ ยูเรีย ยูริคแอซิด (uric acid) คีเอทีน (creatine) คีเอตินิน (creatinine) ซึ่งจะเป็นสัดส่วนของไนโตรเจนในน้ำนมร้อยละ 25 ความเข้มข้นของโปรตีนไม่ขึ้นกับการรับประทานอาหารของมารดา แต่ขึ้นกับดัชนีมวลกายและปริมาณน้ำนม⁴

ไขมันในน้ำนมส่วนใหญ่จะอยู่ในรูปของกรดไขมัน palmitic และ oleic น้ำนมขณะเริ่มให้นมจะเรียกน้ำนมส่วนหน้า (foremilk) จะมีความเข้มข้นของปริมาณไขมันน้อยกว่าน้ำนมส่วนหลัง (hindmilk) ซึ่งเป็นน้ำนมเมื่อให้นมใกล้จะเสร็จ 2-3 เท่า⁵ และปริมาณไขมันในนมแม่ขณะที่ให้นมลูกในช่วงกลางคืนและตอนเช้าจะต่ำกว่าขณะที่ให้นมลูกในช่วงกลางวันและตอนเย็น⁶ นอกจากนี้ยังพบความสัมพันธ์ของปริมาณไขมันในน้ำนมกับการรับประทานโปรตีนของมารดาร้อยละ 25⁴ ปริมาณน้ำนมสัมพันธ์กับการรับประทานอาหารของมารดาด้วยโดยเฉพาะกรดไขมันที่ไม่อิ่มตัวที่มีโมเลกุลยาว (long-chain polyunsaturated fatty acid) ซึ่งได้แก่ โอเมก้า-6 โอเมก้า-3 และ docosahexaenoic acid (DHA) พบอาหารในอเมริกาเหนือมีระดับ DHA ต่ำจึงมีข้อแนะนำให้มารดาการรับประทาน DHA เสริมระหว่างให้นมลูก^7-9

น้ำตาลในนมแม่ส่วนใหญ่จะเป็น disaccharide lactose ระดับความเข้มข้นของน้ำตาลในนมแม่ค่อนข้างจะไม่เปลี่ยนแปลง แต่อาจจะสูงขึ้นในมารดาที่มีน้ำนมปริมาณมาก⁴ และพบโอลิโกแซคคาไรด์ร้อยละ 1 ในแม่

หนังสืออ้างอิง

1.??????????? Liao Y, Alvarado R, Phinney B, Lonnerdal B. Proteomic characterization of human milk whey proteins during a twelve-month lactation period. J Proteome Res 2011;10:1746-54.

2.??????????? Gao X, McMahon RJ, Woo JG, Davidson BS, Morrow AL, Zhang Q. Temporal changes in milk proteomes reveal developing milk functions. J Proteome Res 2012;11:3897-907.

3.??????????? Lonnerdal B. Human milk proteins: key components for the biological activity of human milk. Adv Exp Med Biol 2004;554:11-25.

4.??????????? Nommsen LA, Lovelady CA, Heinig MJ, Lonnerdal B, Dewey KG. Determinants of energy, protein, lipid, and lactose concentrations in human milk during the first 12 mo of lactation: the DARLING Study. Am J Clin Nutr 1991;53:457-65.

5.??????????? Saarela T, Kokkonen J, Koivisto M. Macronutrient and energy contents of human milk fractions during the first six months of lactation. Acta Paediatr 2005;94:1176-81.

6.??????????? Kent JC, Mitoulas LR, Cregan MD, Ramsay DT, Doherty DA, Hartmann PE. Volume and frequency of breastfeedings and fat content of breast milk throughout the day. Pediatrics 2006;117:e387-95.

7.??????????? Valentine CJ, Morrow G, Fernandez S, et al. Docosahexaenoic Acid and Amino Acid Contents in Pasteurized Donor Milk are Low for Preterm Infants. J Pediatr 2010;157:906-10.

8.??????????? Valentine CJ, Morrow G, Pennell M, et al. Randomized controlled trial of docosahexaenoic acid supplementation in midwestern U.S. Human milk donors. Breastfeed Med 2013;8:86-91.

9.??????????? Martin MA, Lassek WD, Gaulin SJ, et al. Fatty acid composition in the mature milk of Bolivian forager-horticulturalists: controlled comparisons with a US sample. Matern Child Nutr 2012;8:404-18.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? การศึกษาเรื่องส่วนประกอบของน้ำนมแม่มีการศึกษาอย่างต่อเนื่อง ข้อมูลจากการศึกษาที่ผ่านมามีความแตกต่างกัน สาเหตุส่วนหนึ่งเกิดจากรูปแบบการเก็บน้ำนมที่แตกต่างกัน การเก็บน้ำนมแม่ที่เป็นมาตรฐานควรเก็บตัวอย่างจากน้ำนมที่ได้ตลอด 24 ชั่วโมง และเก็บจากหลายช่วงเวลา แต่ทำได้ยากในทางปฏิบัติ เนื่องจากต้องอาศัยความร่วมมือของมารดา และสิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายสูง จึงมักเลือกเก็บน้ำนมในเวลาที่เฉพาะเจาะจง ได้แก่ ในช่วงเวลาเช้า เก็บน้ำนมจนเกลี้ยงเต้า ซึ่งเต้านมที่เก็บน้ำนมควรจะห่างจากการให้นมครั้งสุดท้าย 2-3 ชั่วโมง^1-3 ลักษณะการเก็บรักษาที่แตกต่างกันมีผลต่อส่วนประกอบของน้ำนมด้วย ได้แก่ การเก็บแช่แข็ง จำนวนครั้งของการละลายที่จะนำมาใช้ตรวจ ระยะเวลาของการเก็บรักษา และการให้ความร้อนเพื่อทำให้ปราศจากเชื้อ เช่น การทำ pasteurization ดังนั้นในการนำผลการศึกษาไปใช้จำเป็นต้องทราบข้อจำกัดเหล่านี้

หนังสืออ้างอิง

1.??????????? Nommsen LA, Lovelady CA, Heinig MJ, Lonnerdal B, Dewey KG. Determinants of energy, protein, lipid, and lactose concentrations in human milk during the first 12 mo of lactation: the DARLING Study. Am J Clin Nutr 1991;53:457-65.

2.??????????? Bauer J, Gerss J. Longitudinal analysis of macronutrients and minerals in human milk produced by mothers of preterm infants. Clin Nutr 2011;30:215-20.

3.??????????? Geraghty SR, Davidson BS, Warner BB, et al. The development of a research human milk bank. J Hum Lact 2005;21:59-66.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? นมแม่ในระยะแรกจะเป็นหัวน้ำนมหรือน้ำนมเหลือง (colostrums) ซึ่งจะมีปริมาณเพียงเล็กน้อย แต่อุดมไปด้านสารประกอบที่ช่วยในเรื่องภูมิคุ้มกันกับทารก ได้แก่ เม็ดเลือดขาว แลคโตเฟอริน (lactoferrin) และ secretory immunoglobulin A (IgA) สารที่ช่วยเรื่องการเจริญเติบโตและพัฒนาการ ได้แก่ epidermal growth factor หัวน้ำนมจะมีแลคโตส โปแตสเซียมและแคลเซียมต่ำ โซเดียม คลอไรด์ และแมกนีเซียมสูง^1-3 เมื่อถึงระยะการสร้างน้ำนมระยะที่สองราว 72 ชั่วโมงหลังคลอด น้ำนมจะเริ่มเปลี่ยนแปลงเป็นน้ำนมระยะเปลี่ยนผ่าน (transitional milk) ในวันที่ 5-14 วันหลังคลอด จากนั้นจะเริ่มเปลี่ยนเป็นน้ำนมระยะสมบูรณ์ (mature milk) ซึ่งจะมีปริมาณและสัดส่วนของสารอาหารที่สูงขึ้นกว่าน้ำนมในระยะเปลี่ยนผ่านและหัวน้ำนม

หนังสืออ้างอิง

1.??????????? Castellote C, Casillas R, Ramirez-Santana C, et al. Premature delivery influences the immunological composition of colostrum and transitional and mature human milk. J Nutr 2011;141:1181-7.

2.??????????? Pang WW, Hartmann PE. Initiation of human lactation: secretory differentiation and secretory activation. J Mammary Gland Biol Neoplasia 2007;12:211-21.

3.??????????? Kulski JK, Hartmann PE. Changes in human milk composition during the initiation of lactation. Aust J Exp Biol Med Sci 1981;59:101-14.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ ปัจจุบันแนะนำให้เลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวอย่างน้อย 6 เดือน และให้ต่อไปได้ถึง 1-2 ปีขึ้นอยู่กับความต้องการของมารดาและทารก นมแม่จะมีสารอาหารและภูมิคุ้มกันที่เหมาะสมสำหรับการเจริญเติบโตและการพัฒนาการของทารก¹ นอกจากส่วนประกอบของสารอาหารแล้ว ในนมแม่ยังประกอบด้วยส่วนประกอบที่ออกฤทธิ์ด้านอื่นๆ ด้วย ได้แก่ สารประกอบที่ออกฤทธิ์ต้านการอักเสบและการติดเชื้อ สารที่ช่วยเรื่องการเจริญเติบโต สารที่ช่วยเรื่องการย่อยและการขับถ่าย และเซลล์ ส่วนประกอบของนมแม่จะมีการเปลี่ยนแปลงได้ตามช่วงเวลานับตั้งแต่การคลอด การให้นมในช่วงกลางวันหรือกลางคืน ระยะของการให้นม ปริมาณน้ำนม เพื่อให้มีความเหมาะสมกับทารก โดยสารอาหารบางชนิดจะมีปริมาณขึ้นอยู่กับการรับประทานอาหารของมารดา เนื่องจากมีความเกี่ยวพันกับปัจจัยหลายอย่าง มารดาและบุคลากรทางการแพทย์จึงควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับส่วนประกอบของน้ำนม เพื่อให้วางแผนการให้นม เก็บน้ำนม หรือรับประทานอาหารเสริมที่จำเป็นให้นมแม่มีคุณค่าสูงสุด

หนังสืออ้างอิง

1.??????????? Oftedal OT. The evolution of milk secretion and its ancient origins. Animal 2012;6:355-68.