รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? มารดาที่ให้ลูกดูดนมสม่ำเสมอ น้ำนมมักไหลดี แต่หากมารดาเริ่มเว้นระยะการให้นมแม่นาน หรือไม่ได้ปั๊มนมหรือบีบน้ำนมด้วยมือช่วยระบายน้ำนม น้ำนมที่คั่งอยู่ต่อมน้ำนมก็จะมีโอกาสขังหรือบางครั้งจับตัวเป็นก้อนอุดตันท่อน้ำนม มารดาจะคลำได้เต้านมมีก้อนเป็นลำตามท่อน้ำนมในบริเวณที่ขัง หากการขังของน้ำนมมาก มารดาจะตึง เจ็บบริเวณก้อนได้ โดยหากปล่อยไว้นาน จะมีโอกาสที่เชื้อโรคจะเข้ามาร่วมทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง คือ เต้านมอักเสบหรือฝีที่เต้านมได้ ดังนั้น การที่มารดาทราบสาเหตุของการเกิดท่อน้ำนมอุดตันที่ส่วนใหญ่เกิดจากการไม่ได้ระบายน้ำนมจากการเว้นระยะการให้นมลูกนาน การแก้ไขที่ควรทำ ได้แก่ ให้ลูกกระตุ้นดูดนมที่เต้านมข้างนั้นบ่อย ๆ โดยท่าที่เหมาะสมคือท่าที่คางทารกวางอยู่ในตำแหน่งของก้อน เนื่องจากทารกจะอมหัวนมและลานนมและดูดท่อน้ำนมบริเวณที่อุดตันได้ดีจากท่านี้¹ ร่วมกับการนวดหรือประคบร้อนตรงบริเวณก้อน โดยการนวดทำได้นวดไล่น้ำนมมาบริเวณลานนมและหัวนม สาเหตุอีกอย่างที่พบได้บ่อยเช่นกันคือ การใส่ชุดชั้นในที่รัดแน่นจนเกิดไปหรือชุดชั้นในที่มีโครงลวดที่อาจกดรัดท่อน้ำนม ส่งเสริมให้เกิดการอุดตัน ดังนั้น หากหลีกเลี่ยงปัจจัยเหล่านี้ มารดาก็จะห่างไกลจากปัญหาท่อน้ำนมอุดตัน หรือภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ที่รุนแรงได้

เอกสารอ้างอิง

1. The Office on Women?s Health. Your guide to breastfeeding. 2017

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? หากมารดามีเต้านมคัด มารดามักมีอาการเจ็บเต้านม ซึ่งหากอาการตึงคัดเต้านมมีมากอาจต้องรับประทานยาแก้ปวดร่วมกับการประคบเต้านม สำหรับกรณีที่น้ำนมมารดามีมาก ไหลเร็วด้วยนั้น อาจส่งผลให้เกิดการตึงคัดของลานนม ลานนมตึงหรือแข็ง ทำให้ทารกเข้าเต้าการอมหัวนมและลานนมได้ไม่ดี ทารกอมได้เฉพาะหัวนม มารดาจึงเกิดการเจ็บหัวนมขณะให้นมลูก หรือการที่น้ำนมไหลเร็วจนเกินไป อาจทำให้ลูกสำลัก หรือออกแรงในการงับหัวนมมากขึ้น เพื่อลดความเร็วของการไหลของน้ำนม สิ่งนี้ก็อาจทำให้มารดาเจ็บหัวนมได้เช่นกัน จะเห็นว่า อาการตึงคัดเต้านม หรือน้ำนมมามาก แม้จะแสดงว่าร่างกายมีการตอบสนองต่อการกระตุ้นการดูดนมของลูกได้ดี แต่หากมีมากจนทำให้ลานนมแข็งหรือตึงเกินไป อาจส่งผลเสียต่อการเข้าเต้าได้ การแก้ไขอาการตึงของลานนมที่มากเกินไปจากน้ำนมมามาก ทำได้โดยสอนให้มารดาบีบน้ำนมออกก่อน ให้ลานนมนุ่มลง จะช่วยให้ทารกอมหัวนมและลานได้อย่างเหมาะสมมากขึ้น และลดการเจ็บหัวนมขณะลูกกินนมได้

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? โดยทั่วไปเต้านมมารดาจะสร้างน้ำนมตามความต้องการของทารก ซึ่งการที่มารดาให้ลูกกินนมแม่อย่างเดียวน้ำนมมารดาจะสร้างจนเพียงพอกับความต้องการของลูก แต่จะมีช่วงที่ทารกยืดตัว ซึ่งจะพบในช่วงที่ครบสัปดาห์ที่ 3 สัปดาห์ที่ 6 และช่วงครบเดือนที่ 3 ทารกจะหิวและกินนมตลอด อาการที่ลูกหิวกินนมตลอดในช่วงนี้ ไม่ได้แสดงว่าน้ำนมไม่เพียงพอ แต่เป็นกลไกของร่างกายที่จะตอบสนองต่อการที่ลูกจะเข้าสู่ระยะยืดตัวที่จะมีการเจริญเติบโตที่เร็ว โดยหากมารดามีความเข้าใจจะทำให้ไม่เกิดความวิตกกังวลหรือก่อให้เกิดความเครียดกับมารดา ในอีกกรณีหนึ่ง อาจพบว่าทารกกินนมบ่อยคือ ช่วงเวลาที่ทารกกินนมอาจสั้นเกินไป หรือทารกกินนมเฉพาะน้ำนมส่วนหน้า การที่ช่วงที่ทารกกินนมสั้นเกินไปคือราว 5-10 นาที (ปกติกินนมราว 15-30 นาทีต่อครั้ง) ทารกบางคนกินนมแล้วหลับ หากมารดาไม่กระตุ้นปลุกทารกให้กินนมต่อ ทารกจะตื่นมากินนมบ่อย ๆ หรือในกรณีที่ทารกกินนมเฉพาะน้ำนมส่วนหน้าที่จะมีปริมาณน้ำตาลสูง ย่อยง่าย ทารกจะถ่ายบ่อย หิวบ่อย ซึ่งในกรณีมารดาต้องกระตุ้นปลุกทารกมากขึ้น หากทารกหลับและต้องพยายามให้ทารกดูดนมจากเต้านมให้เกลี้ยงเต้าก่อน สลับไปอีกข้าง เพราะมารดาบางคน เห็นว่าเต้านมอีกข้างมีน้ำนมไหลดีขณะที่ลูกดูดที่เต้านมนี้อยู่ ก็สลับไปให้อีกข้าง ในกรณีนี้จะทำให้ลูกได้เฉพาะน้ำนมส่วนหน้าเช่นกัน? การที่ทารกขาดการกินน้ำนมส่วนหลังที่มีปริมาณไขมันสูงซึ่งจะทำให้ทารกอิ่มท้องนาน จะส่งผลให้ทารกกินนมบ่อยได้ การสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องต่อลักษณะที่เหมาะสมของการกินนมแม่ จะช่วยให้มารดามีโอกาสที่จะประสบความสำเร็จในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่สูงขึ้น

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? เต้านมมารดาจะคัดในช่วงระยะแรกหลังคลอด จากนั้นอาการคัดเต้านมจะค่อยๆ หายไป ซึ่งช่วงแรกของการคัดเต้านมเกิดจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในช่วงหลังคลอด อาการคัดเต้านมอาจพบได้อีกในกรณีที่มารดาเว้นระยะการให้ลูกดูดนมนาน ซึ่งการคัดเต้านมนี้เกิดจากการคั่งของน้ำนมที่ไม่ได้ระบาย ทำให้อาจมีผลเสียต่อการสร้างน้ำนมเนื่องจากร่างกายสำคัญผิดว่า มีน้ำนมมากจนคัดแล้ว ทำให้สร้างน้ำนมน้อยลง ดังนั้น หากมารดาให้นมลูกบ่อย ๆ อาจไม่พบว่าเต้านมคัดหรือรู้สึกคัดเต้านม ซึ่งการที่ไม่ได้รู้สึกคัดเต้านมนี้ไม่ได้สะท้อนว่ามารดาไม่มีน้ำนม จึงไม่ควรไปผูกความเชื่อที่ว่า ?เต้านมไม่คัดจะไม่มีน้ำนม? แต่ควรสร้างค่านิยมในการดูดนมให้เกลี้ยงเต้า เพราะร่างกายของมารดาจะสร้างน้ำนมตามความต้องการของทารก ?ยิ่งทารกดูดนมเกลี้ยงเต้ามารดามากขึ้นเท่าไร เต้านมมารดายิ่งสร้างน้ำนมมากขึ้นเท่านั้น? (The more your breast is empty, the more your milk will be built.)

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? ในช่วงแรกหลังคลอด น้ำนมมารดาจะเป็นน้ำนมเหลืองหรือน้ำนมทองที่เหมาะสำหรับทารกแรกเกิดที่กระเพาะของลูกยังมีขนาดเล็กราวลูกแก้ว ดังนั้นในช่วงหนึ่งถึงสองวันแรกน้ำนมที่น้อยจะเพียงพอสำหรับทารก การประเมินความเพียงพอของน้ำนมอาจประเมินจากการขับถ่าย โดยทารกจะปัสสาวะ 1-2 ครั้ง และถ่ายอุจจาระ 1-2 ครั้งต่อวันเป็นสีเขียวเข้มซึ่งเป็นสีของขี้เทาช่วง 1-2 วันแรก แต่ในช่วง 3-7 วัน ทารกจะปัสสาวะ 6 ครั้ง โดยมีสีเหลืองใส ไม่เข้ม อุจจาระ 3 ครั้งต่อวัน มีน้ำปนเนื้อและเริ่มเป็นสีเหลืองทอง ซึ่งในช่วงสัปดาห์แรกนี้การประเมินหนักทารกอาจดูว่าน้ำหนักทารกมีการลดลง แต่โดยทั่วไปจะไม่ลดลงมากกว่าร้อยละ 7 จากน้ำหนักแรกคลอดยังถือว่าเป็นปกติ จากนั้นน้ำหนักทารกจะเริ่มเพิ่มขึ้นและสอดคล้องกับเกณฑ์การเจริญเติบโต ซึ่งในช่วงนี้ จะสามารถใช้น้ำหนักที่เพิ่มขึ้นในการประเมินการกินนมที่เพียงพอของทารกได้ โดยทารกที่กินนมแม่ได้เพียงพอในระยะแรกจะช่วงให้การขับถ่ายขี้เทาทำได้ดี จะช่วยป้องกันการเกิดภาวะตัวเหลืองของทารกแรกเกิดจากการกินนมแม่ที่ไม่เพียงพอได้¹

เอกสารอ้างอิง

1. The Office on Women?s Health. Your guide to breastfeeding. 2017