รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

          การที่มารดาเหนื่อยหรืออ่อนเพลียหลังคลอดเป็นผลมาจากแนวทางการดูแลมารดาในระยะคลอด วิธีการคลอด และระยะเวลาของการคลอด โดยหากแนวทางการดูแลการคลอดมีการงดน้ำงดอาหารตั้งแต่ในระยะแรกของการคลอด มารดามีการเจ็บครรภ์คลอดนาน มีหัตถการในการช่วยคลอด มารดาเหล่านี้จะเกิดความเหนื่อยล้า อ่อนเพลียหลังคลอดมาก การเริ่มการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่จะเริ่มได้ช้า ซึ่งจะตรงกันข้ามกับมารดาที่ในระยะแรกของการคลอดมารดาได้รับประทานอาหาร มีการคลอดปกติ คลอดง่าย ใช้เวลาไม่นานในการคลอด ทำให้งดอาหารและน้ำไม่นาน มารดาเหล่านี้จะมีอาการอ่อนเพลียน้อยกว่า และเริ่มการให้นมลูกได้เร็ว¹ อย่างไรก็ตาม ในมารดาที่เหนื่อยล้าและอ่อนเพลียหลังคลอดไม่พบว่ามีความสัมพันธ์กับความมั่นใจในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่² ดังนั้น แม้ว่ามารดาที่เหนื่อยล้าและอ่อนเพลียจะเริ่มการให้นมลูกได้ช้า แต่หากมารดามีความมั่นใจในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ โอกาสที่จะประสบความสำเร็จในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ก็จะสูงขึ้น

 เอกสารอ้างอิง

1. Senol DK, Yurdakul M, Ozkan SA. The effect of maternal fatigue on breastfeeding. Niger J Clin Pract 2019;22:1662-8.
2. Fata S, Atan SU. The relationship between fatigue and breastfeeding self-efficacy. Niger J Clin Pract 2018;21:1408-14.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

          เนื่องจากโรคไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำมักถูกมองข้าม ซึ่งทำให้มารดาและทารกเกิดภาวะแทรกซ้อนในระยะตั้งครรภ์และหลังคลอดได้หลายอย่าง^1,2 โดยอาการที่พบหลังคลอด ได้แก่ การมีน้ำนมมาน้อยและพบภาวะซึมเศร้าหลังคลอดเพิ่มขึ้น การให้การวินิจฉัยทำได้โดยการเจาะเลือดตรวจค่าไทรอยด์และฮอร์โมนที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ TSH, freeT4 และ freeT3  ค่าของ TSH จะสูง และค่า freeT4 และ/หรือ freeT3 จะต่ำ สำหรับการรักษามารดาที่มีไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ ทำได้โดยการให้ Thyroxin  ซึ่งยานี้สามารถผ่านน้ำนมได้ แต่มีปริมาณที่น้อยซึ่งมักจะไม่เกิดผลเสียแก่ทารก อย่างไรก็ตาม การติดตามค่าไทรอยด์ฮอร์โมนในทารกระหว่างที่มารดาได้รับการรักษายังมีความจำเป็น

 เกิดถุงน้ำขนาดเล็กจำนวนหลายใบอยู่ในรังไข่ ส่งผลให้สตรีไม่มีการตกไข่ ประจำเดือนมาไม่ปกติ สิวขึ้น ขนดก หรือมีบุตรยากได้ โดยทั่วไป สตรีที่มีเอกสารอ้างอิง

1. Laron-Kenet T, Silbergeld A, Lilos P, Laron Z. Neonates of hypothyroid mothers have a below-normal head circumference. Isr Med Assoc J 2019;21:568.
2. Turunen S, Vaarasmaki M, Mannisto T, et al. Pregnancy and Perinatal Outcome Among Hypothyroid Mothers: A Population-Based Cohort Study. Thyroid 2019;29:135-41.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

          สตรีที่เป็นโรคไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ หรือ hypothyroid จะมีผิวแห้ง ขี้หนาว ผมร่วง ท้องผูก ซึมเศร้า ประจำเดือนจะมาบ่อยและมามาก และอาจตรวจพบมีต่อมไทรอยด์โตเล็กน้อย ซึ่งอาการของโรค หากขาดการสังเกตหรือใส่ใจ ก็มักถูกมองข้าม การที่สตรีมีไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำจะมีผลต่อการตกไข่ ซึ่งทำให้สตรีมีบุตรยากได้ และในกรณีที่สตรีสามารถตั้งครรภ์ จะพบภาวะแทรกซ้อนระหว่างการตั้งครรภ์ ได้แก่ การมีภาวะเบาหวานระหว่างการตั้งครรภ์ ความดันโลหิตสูงระหว่างการตั้งครรภ์ ภาวะครรภ์เป็นพิษ การผ่าตัดคลอด การคลอดก่อนกำหนด¹ ทารกมีเส้นรอบวงของศีรษะต่ำ² และทารกน้ำหนักตัวน้อยเพิ่มขึ้น โดยในระยะหลังคลอด จะพบมารดามีน้ำนมมาน้อยได้

ในกรณีที่มารดาไม่ได้รับการวินิจฉัยโรคไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำมาก่อน หากมารดามีพบแพทย์ด้วยเรื่องน้ำนมมาน้อย การตรวจไทรอยด์ก็มีความจำเป็น นอกจากนี้ยังพบมารดามีน้ำนมมาน้อยในมารดาที่มีกลุ่มอาการถุงน้ำจำนวนมากในรังไข่ด้วย โดยที่มารดาในกลุ่มเหล่านี้จะแสดงอาการที่บ่งบอกว่ามีพัฒนาการของเต้านมที่ผิดปกติในระหว่างการตั้งครรภ์และหลังคลอด ได้แก่ มีการขยายของเต้านมในระหว่างการตั้งครรภ์น้อย มีอาการคัดตึงเต้านมน้อยในระยะหลังคลอด นมแม่มาช้า และมาน้อย แม้ว่าจะมีทารกดูดกระตุ้นน้ำนมอย่างเหมาะสม บุคลากรทางการแพทย์จึงควรเอาใจใส่ ซักถาม และสังเกตอาการที่บ่งบอกถึงโรคเหล่านี้ เพราะหากมารดาได้รับการรักษาที่เหมาะสม จะทำให้มารดามีน้ำนมเพิ่มขึ้น โอกาสที่ทารกจะได้กินนมแม่ก็เพิ่มขึ้นด้วย

 เอกสารอ้างอิง

1. Turunen S, Vaarasmaki M, Mannisto T, et al. Pregnancy and Perinatal Outcome Among Hypothyroid Mothers: A Population-Based Cohort Study. Thyroid 2019;29:135-41.
2. Laron-Kenet T, Silbergeld A, Lilos P, Laron Z. Neonates of hypothyroid mothers have a below-normal head circumference. Isr Med Assoc J 2019;21:568.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

          มารดาที่มีกลุ่มอาการถุงน้ำจำนวนมากในรังไข่ที่พบมีน้ำนมมาน้อยหลังคลอด แม้ว่าจะมีการให้ลูกกระตุ้นดูดนมอย่างเหมาะสมแล้ว ควรจะมีการตรวจทบทวนความไม่สมดุลของฮอร์โมนที่อาจส่งผลต่อนมแม่ ได้แก่ testosterone, FSH, LH, estradiol, progesterone และกลุ่มฮอร์โมนไทรอยด์ ได้แก่ TSH, FreeT4, FreeT3 ที่พบร่วมเป็นสาเหตุที่ทำให้น้ำนมมาน้อยได้ ร่วมกับตรวจอินซูลิน โดยอาจตรวจ FBS และ Hb A1c เพื่อช่วยยืนยันการวินิจฉัยและใช้ในการติดตามการรักษา สำหรับการรักษาจะรักษาตามผลที่ตรวจฮอร์โมนที่ผิดปกติ แต่หากพบว่าอินซูลินเป็นสาเหตุหลัก การใช้ยา metformin ช่วยกระตุ้นการตอบสนองของอินซูลินให้ดีขึ้นได้^1,2 ซึ่งการกระตุ้นน้ำนมด้วย domperidone ร่วมกันหรือหลังจากปรับฮอร์โมนที่ไม่สมดุลดีแล้ว จะช่วยให้มารดามีน้ำนมเพิ่มขึ้นได้ แต่การรักษาต้องใช้เวลานานเป็นเดือน ดังนั้น มารดาจึงต้องมีความอดทน และความตั้งใจจริงที่จะให้ลูกได้กินนมแม่

เอกสารอ้างอิง

1. Sharma N, Siriesha, Lugani Y, Kaur A, Ahuja VK. Effect of metformin on insulin levels, blood sugar, and body mass index in polycystic ovarian syndrome cases. J Family Med Prim Care 2019;8:2691-5.
2. Masaeli A, Nayeri H, Mirzaee M. Effect of Metformin Treatment on Insulin Resistance Markers, and Circulating Irisin in Women with Polycystic Ovarian Syndrome (PCOS). Horm Metab Res 2019;51:575-9.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

          กลุ่มอาการถุงน้ำจำนวนมากในรังไข่ หรือในภาษาอังกฤษใช้คำว่า Polycystic ovarian syndrome เป็นกลุ่มอาการที่จะมีความผิดปกติของฮอร์โมน ซึ่งจะเกิดจากมีอินซูลินที่สูง¹ มีผลต่อฮอร์โมนอื่น ได้แก่ แอนโดรเจน เอสโตรเจน และโปรเจสเตอโรน ไม่สมดุล ทำให้คือ ความผิดปกติของระบบต่อมไร้ท่อ ทำให้ผู้ป่วยมีระดับฮอร์โมนเอสโตรเจน โปรเจสเตอโรน แอนโดรเจน และอินซูลินอยู่ในภาวะที่ไม่สมดุล เกิดถุงน้ำขนาดเล็กจำนวนหลายใบอยู่ในรังไข่ ส่งผลให้สตรีไม่มีการตกไข่ ประจำเดือนมาไม่ปกติ สิวขึ้น ขนดก หรือมีบุตรยากได้ โดยทั่วไป สตรีที่มีกลุ่มอาการกลุ่มอาการถุงน้ำจำนวนมากในรังไข่มักจะมาพบแพทย์ด้วยอาการประจำเดือนผิดปกติ เกิดจากไข่ไม่ตก ทำให้มีบุตรยาก สตรีที่อยู่ในกลุ่มอาการนี้ มักอ้วน มีสิว ผิวมัน และขนดก² ซึ่งหลักในการรักษา คือ การให้มารดาควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ ร่วมกับการออกกำลังกายที่สม่ำเสมอ โดยมักแนะนำการปฏิบัติตัวร่วมกับการใช้ยา

สตรีในกลุ่มนี้ เมื่อให้การรักษาอย่างเหมาะสมแล้ว การตกไข่และประจำเดือนจะมาปกติ สตรีจะตั้งครรภ์ได้ ซึ่งในระยะหลังคลอด มารดาที่อยู่ในกลุ่มอาการนี้อาจพบมีน้ำนมมาน้อย ไม่เพียงพอสำหรับการเลี้ยงทารกได้ อย่างไรก็ตาม ส่วนใหญ่ของมารดาที่อยู่ในกลุ่มอาการนี้จะมีน้ำนมมาปกติ หากได้รับกระตุ้นการดูดนมและมีการจัดท่าให้นมที่เหมาะสม แต่ในกลุ่มมารดาที่มีน้ำนมน้อยที่อยู่ในกลุ่มอาการนี้จะให้ประวัติเกี่ยวกับการมีบุตรยาก การขยายของเต้านมในระหว่างการตั้งครรภ์น้อย และมีการตึงคัดเต้านมหลังคลอดน้อย เมื่อกลุ่มมารดาที่มีน้ำนมน้อยมาขอคำปรึกษาเรื่องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ จึงมีความจำเป็นต้องมีการตรวจฮอร์โมนเพื่อยืนยันความผิดปกติและใช้ติดตามในการรักษา และควรมีการสังเกตมารดาในขณะให้นมลูกว่ามารดามีการให้ทารกกระตุ้นดูดนมเหมาะสมหรือไม่ก่อนเสมอ โดยหากพบปัญหาของการที่มีน้ำนมน้อยเกิดจากอะไร การแก้ไขก็จะแก้ไปตามนั้น มารดาในกลุ่มอาการนี้จะมีความสำเร็จในการให้ลูกกินนมแม่ได้ หากมีความตั้งใจ อดทน และได้รับคำปรึกษาในการดูแลรักษาที่เหมาะสม

เอกสารอ้างอิง

1. Urbanska E, Hirnle L, Olszanecka-Glinianowicz M, Skrzypulec-Plinta V, Skrzypulec-Frankel A, Drosdzol-Cop A. Is polycystic ovarian syndrome and insulin resistance associated with abnormal uterine bleeding in adolescents? Ginekol Pol 2019;90:262-9.
2. Zeng X, Xie YJ, Liu YT, Long SL, Mo ZC. Polycystic ovarian syndrome: Correlation between hyperandrogenism, insulin resistance and obesity. Clin Chim Acta 2019.