รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? การนัดมารดาและทารกมาติดตามดูแลใน 1 เดือนหลังคลอด จะเป็นการติดตามดูการให้นมลูกของมารดาและสอบถามถึงอุปสรรคต่างๆ ที่จะทำให้ไม่สามารถให้นมแม่ได้อย่างต่อเนื่อง เช่น การที่มารดาคิดว่าตนเองมีน้ำนมไม่เพียงพอ มารดาป่วยต้องรับประทานยาจึงหยุดให้นมลูก หรือการที่มารดาบางคนเริ่มเตรียมตัวที่จะกลับไปทำงาน เป็นต้น ในระยะนี้ จึงมีข้อแนะนำแนวทางการปฏิบัติสำหรับการดูแลมารดาและทารก ดังนี้

??????????????? การประเมินการกินนมแม่

• ลักษณะการกินนมของทารกเป็นอย่างไร
• มารดาให้ทารกกินนมกี่ครั้งใน 24 ชั่วโมง
• ทารกได้รับการให้นมแม่ตามความต้องการหรือไม่
• ทารกได้รับการเปลี่ยนผ้าอ้อมและถ่ายอุจจาระกี่ครั้งใน 24 ชั่วโมง
• ทารกได้รับอาหารอื่นใดเสริมนอกเหนือจากนมแม่หรือไม่
• มารดารู้สึกอย่างไรในการให้นมแม่
• มารดาคิดว่าน้ำนมของตนเองเป็นอย่างไร
• ลักษณะการกินอาหารของมารดาเป็นอย่างไร
• สมาชิกในครอบครัวรู้สึกอย่างไรเกี่ยวกับการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

? ? ? ? ? ? ? การตรวจมารดาและทารก

• คำนวณน้ำหนักที่เปลี่ยนแปลงจากตั้งแต่เกิด การชั่งก่อนหน้านี้ และการชั่งน้ำหนักในครั้งนี้
• ทารกควรจะมีน้ำหนักเพิ่มขึ้น 140-200 กรัมต่อสัปดาห์
• สังเกตมารดาขณะให้นมลูก หากทารกมีน้ำหนักขึ้นไม่เหมาะสมหรือดูดนมได้ไม่ดี
• ตรวจร่างกายทารกโดยทั่วไป

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การให้การดูแล

• หากมีสาเหตุให้น้ำนมมาช้า พยายามแก้ไขสาเหตุก่อนการให้อาหารเสริมอื่นๆ
• หากมีปัญหาต่อเนื่องที่เป็นอุปสรรคในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ พิจารณาส่งต่อผู้เชี่ยวชาญ
• ให้การสนับสนุนให้จัดตั้งกลุ่มช่วยเหลือนมแม่ อาจเป็นกลุ่มมารดา มารดาที่มีประสบการณ์ ร่วมมือกับบุคลากรทางการแพทย์

ขั้นตอนที่ควรปฏิบัติก่อนมารดาและทารกกลับบ้าน

• ยินดีกับมารดาและทารกที่ตัดสินใจเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ และระยะเวลาที่ต้องการให้นมลูก
• แทรกหรือเสริมข้อมูลให้มารดาทราบถึงประโยชน์ของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่
• เตือนมารดาในเรื่องการรับประทานอาหารให้หลากหลายและครบห้าหมู่ และควรดื่มน้ำเมื่อมีอาการกระหาย
• นัดติดตามมารดาและทารกที่คลินิกนมแม่ คลินิกหลังคลอด หรือคลินิกเด็กดีตามความเหมาะสมขึ้นอยู่กับความจำเป็นต้องติดตามปัญหาและอุปสรรคที่พบในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ของมารดาและทารกในแต่ละคู่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจมารดาและทารก

• คำนวณการขึ้นของน้ำหนักทารกและการลดของน้ำหนักทารกหลังคลอด
• สังเกตมารดาขณะให้นมลูก
• กระตุ้นให้มารดาสนใจในการตรวจการเปลี่ยนแปลงของเต้านมในระหว่างให้นมบุตร โดยในกรณีที่สงสัยว่ามีภาวะแทรกซ้อน ควรปรึกษาแพทย์
• ตรวจและให้ความสนใจกับลักษณะในช่องปากทารกและการทำงานของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการกินนม
• ประเมินว่าทารกมีภาวะขาดน้ำหรือไม่
• สังเกตภาวะตัวเหลืองและค่าสารเหลืองโดยเปรียบเทียบกับกราฟที่ใช้ประเมินความเสี่ยงของทารกที่มีภาวะตัวเหลือง

คำแนะนำที่ให้

• อธิบายให้มารดาเข้าใจถึงความสำคัญของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวในช่วงหกเดือนแรกหลังคลอด
• กระตุ้นให้มารดาให้นมตามความต้องการของทารก
• ทบทวนลักษณะและพฤติกรรมการกินนมปกติของทารก
• อธิบายถึงความเสี่ยงของการใช้จุกนมหลอกและควรหลีกเลี่ยงการใช้จุกนมหลอก
• แนะนำให้จัดทารกนอนใกล้ๆ กับมารดาในที่ที่จัดไว้เฉพาะ การนอนบนเตียงเดียวกันที่มีพื้นที่จำกัดควรระมัดระวัง
• ไม่ควรทิ้งระยะการให้นมลูกนานระหว่างช่วงกลางคืน
• แนะนำการเสริมวิตามินดีวันละ 400 ยูนิตแก่ทารก (ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่ โดยพิจารณาจากการขาดวิตามินดีในมารดและทารก)

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? การนัดมารดาและทารกมาติดตามดูแลในช่วงแรกหลังคลอด โดยเฉพาะใน 2-3 วันแรกหลังกลับบ้าน มักจะทำการนัดในมารดาและทารกที่พบมีความเสี่ยงในการที่จะหยุดการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ในระยะแรก โดยอาจจะมีปัญหาหรือความเสี่ยงจากมารดาหรือทารกที่ต้องมีการติดตามอย่างใกล้ชิด เช่น มารดามีอาการเจ็บหัวนม มารดามีน้ำนมมาช้า ทารกมีภาวะตัวเหลือง หรือน้ำหนักลดเกินกว่าปกติ ทารกคลอดก่อนกำหนด ทารกที่มีน้ำหนักตัวน้อย เป็นต้น มีข้อแนะนำแนวทางการปฏิบัติสำหรับการดูแลมารดาและทารก ดังนี้

??????????????? การประเมินการกินนมแม่

• มารดาให้ทารกกินนมกี่ครั้งใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา
• ทารกได้รับการเปลี่ยนผ้าอ้อมกี่ครั้งใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา
• ทารกถ่ายอุจจาระกี่ครั้ง ลักษณะ และสีเป็นอย่างไรใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา
• มีความจำเป็นต้องปลุกทารกเพื่อให้กินนมหรือไม่
• ทารกเข้าเต้าได้ง่ายและอยากที่จะดูดนมแม่หรือไม่
• ทารกได้รับอาหารอื่นใดเสริมนอกเหนือจากนมแม่หรือไม่
• มารดาให้นมแม่อย่างไร และรู้สึกอย่างไรในการให้นมแม่
• หากมารดารู้สึกอึดอัด ไม่สบายตัว หรือมีอาการเจ็บหัวนมหรือเต้านม ควรจะมีการบันทึกรายละเอียดไว้
• มารดามีน้ำนมเพิ่มขึ้นไหม หากมีเริ่มมีเพิ่มขึ้นตั้งแต่เมื่อไร หากไม่มี ต้องเน้นให้มารดาเห็นความสำคัญของการติดตามเฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น ทารกน้ำหนักลดเกินค่าปกติ ภาวะขาดน้ำ ภาวะตัวเหลือง เป็นต้น
• มารดาได้รับประทานยาหลังจากกลับบ้านหรือไม่ เช่น ยาลูกกลอน ยาดองเหล้า ยาขับน้ำคาวปลา ซึ่งอาจมีความจำเป็นต้องอธิบายให้มารดาทราบถึงความเสี่ยงหรืออันตรายที่เกิดจากการกินยาเหล่านี้
• ลักษณะการกินอาหารของมารดาเป็นอย่างไร
• สมาชิกในครอบครัวรู้สึกอย่างไรเกี่ยวกับการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การให้การดูแล

• คัดกรองภาวะเบาหวาน โรคหรือความเจ็บป่วยอื่นๆ ที่มีผลต่อการสร้างและทำให้น้ำนมมาช้า
• หากมีสาเหตุให้น้ำนมมาช้า พยายามแก้ไขสาเหตุก่อนการให้อาหารเสริมอื่นๆ
• ให้การสนับสนุน และแนะนำการปฏิบัติที่เหมาะสมของมารดาและทารกที่จะไม่รบกวนหรือเป็นอุปสรรคต่อการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่
• สอนทักษะการบีบเก็บน้ำนม? หากทารกมีความจำเป็นต้องแยกจากมารดา
• ประเมินความเร่งด่วนในการนัดติดตามดูแลปัญหาของมารดาและทารก

ขั้นตอนก่อนการอนุญาตให้มารดาและทารกกลับบ้าน

• ทบทวนมารดาถึงการตัดสินใจในเรื่องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ และระยะเวลาที่ต้องการให้นมลูก
• ย้ำให้มารดาทราบถึงประโยชน์ของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียว
• เตือนมารดาในเรื่องการรับประทานอาหารให้หลากหลายและครบห้าหมู่ และควรดื่มน้ำเมื่อมีอาการกระหาย
• นัดติดตามมารดาและทารกที่คลินิกนมแม่ คลินิกหลังคลอด หรือคลินิกเด็กดี ภายในสัปดาห์แรก ช่วงระยะเวลาเร็วหรือช้าขึ้นอยู่กับความจำเป็นต้องติดตามปัญหาและอุปสรรคที่พบในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ของมารดาและทารกในแต่ละคู่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.