รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? หลังคลอดมารดาจะมีน้ำคาวปลา การเริ่มการมีเพศสัมพันธ์สามารถทำได้เมื่อน้ำคาวปลาลดลงไม่มีสีน้ำตาลและมารดาไม่มีอาการปวดแผล ในคนไทยซึ่งมีความเชื่อเรื่องการงดการมีเพศสัมพันธ์หลังคลอด¹ มักเริ่มมีเพศสัมพันธ์ช้ากว่า หากมารดาเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียว และยังไม่มีประจำเดือนมา การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวจะช่วยยับยั้งการตกไข่และช่วยคุมกำเนิดได้ในหกเดือนแรกหลังคลอด แต่หากมีประจำเดือนแล้วควรคุมกำเนิดวิธีอื่นร่วมด้วย

การคุมกำเนิด ควรหลีกเลี่ยงการใช้วิธีคุมกำเนิดที่ใช้ฮอร์โมนในระยะแรกหลังคลอดในมารดาที่เลี้ยงลูกด้วยนมแม่ เนื่องจากอาจกระทบต่อการสร้างและปริมาณน้ำนม แต่หากน้ำนมมาดีแล้ว การใช้การคุมกำเนิดที่ใช้ฮอร์โมนมีผลกระทบน้อย

หนังสืออ้างอิง

1. Kaewsarn P, Moyle W, Creedy D. Traditional postpartum practices among Thai women. J Adv Nurs 2003;41:358-66.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

? ? ? ? ? ? ? ?มารดาสามารถรับประทานอาหารได้หลากหลายตามปกติ ควรรับประทานอาหารให้ครบห้าหมู่ โดยหากให้นมลูกควรเพิ่มปริมาณอาหารวันละ 500 แคลอรี และควรรับประทานวิตามินเสริมเหมือนช่วงตั้งครรภ์จนกระทั่งหยุดให้นมลูก ไม่ควรรีบลดน้ำหนักโดยการงดอาหารเพราะอาจมีผลกระทบต่อการสร้างและคุณภาพของน้ำนม มารดาในประเทศไทยและมารดาที่มีเชื้อสายจีนยังมีวัฒนธรรมความเชื่อเกี่ยวกับการรับประทานอาหารและการปฏิบัติตัวหลังคลอด โดยกินอาหารบำรุงมากขึ้นหลังคลอด กินยาดองเหล้า ซุปไก่ ไข่ หรือของหวาน ไม่กินผัก ผลไม้ น้ำเย็น และพักผ่อนอยู่บนเตียงตลอดทั้งกลางวันและกลางคืนเป็นเวลาหนึ่งเดือน มีการศึกษาถึงการกินยาดองเหล้าในมารดาที่ให้นมบุตรพบว่า น้ำนมของมารดาจะพบระดับแอลกอฮอล์สูงเฉลี่ยร้อยละ 44.4 โดยเวลาที่ระดับแอลกอฮอล์จะขึ้นสูงสุดในน้ำนมราว 30 นาทีและลดลงจนตรวจไม่พบราว 3 ชั่วโมงหลังกินยาดองเหล้า ซึ่งการให้ทารกกินนมแม่ในช่วงหลังกินยาดองเหล้าใหม่ๆ จะมีความเสี่ยงต่อสุขภาพทารกสูง¹ การจำกัดอาหารมารดาอาจทำให้ได้สารอาหารไม่ครบตามความต้องการของร่างกายขณะให้นมบุตร การงดผัก ผลไม้ และหากดื่มน้ำน้อยอาจมีผลต่อน้ำนมและทำให้ท้องผูกได้ สำหรับการพักผ่อนอยู่บนเตียงตลอดเวลา ไม่ได้ทำกิจกรรมหรือออกกำลังกายจะทำให้การที่ร่างกายจะกลับเข้าสู่ภาวะปกติและน้ำหนักที่ควรลดลงหลังคลอดช้าลง²

หนังสืออ้างอิง

1. Chien YC, Liu JF, Huang YJ, Hsu CS, Chao JC. Alcohol levels in Chinese lactating mothers after consumption of alcoholic diet during postpartum “doing-the-month” ritual. Alcohol 2005;37:143-50.
2. Bao W, Ma A, Mao L, et al. Diet and lifestyle interventions in postpartum women in China: study design and rationale of a multicenter randomized controlled trial. BMC Public Health 2010;10:103.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? หลังคลอด มารดาควรดื่มน้ำสะอาดอย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว หากให้นมลูกแล้วมีการกระหายน้ำอาจต้องดื่มน้ำเพิ่มเติม ควรรับประทานอาหารที่มีเส้นใยสูงร่วมกับธัญพืช ผักและผลไม้ หลีกเลี่ยงการกลั้นอุจจาระเมื่อมีอาการปวดถ่าย และหากท้องผูกอาจใช้ยาระบายที่ช่วยให้อุจจาระนิ่มได้ เพื่อป้องกันการเบ่งถ่ายอุจจาระที่อาจจะเกิดภาวะแทรกซ้อนกับแผลบริเวณฝีเย็บได้ ในประเทศไทยและในคนไทยที่มีเชื้อสายจีนยังมีความเชื่อเกี่ยวกับการอยู่ไฟ^1,2 ซึ่งหากอยู่ไฟและอากาศร้อนเกินไป ดื่มน้ำน้อย ร่างกายอาจขาดน้ำโดยจะมีผลต่อระบบขับถ่าย สำหรับความเชื่อเรื่องการรับประทานอาหารที่ให้งดผักและผลไม้² เช่นเดียวกันอาจมีผลต่อการขับถ่ายเช่นกัน บุคลากรทางการแพทย์จึงควรให้ความรู้ความเข้าใจในเรื่องการรับประทานอาหารและการขับถ่ายแก่มารดาหลังคลอดด้วย

หนังสืออ้างอิง

1. Kaewsarn P, Moyle W, Creedy D. Traditional postpartum practices among Thai women. J Adv Nurs 2003;41:358-66.
2. Chien YC, Liu JF, Huang YJ, Hsu CS, Chao JC. Alcohol levels in Chinese lactating mothers after consumption of alcoholic diet during postpartum “doing-the-month” ritual. Alcohol 2005;37:143-50.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

? ? ? ? ? แผลฝีเย็บ ควรเปลี่ยนผ้าอนามัยทุกครั้งที่อาบน้ำ อาจแช่น้ำอุ่นวันละ 15-20 นาที ไม่ควรใช้ผ้าอนามัยแบบสอดหรือสวนล้างช่องคลอดจนกระทั่งน้ำคาวปลาหมด หลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์จนกระทั่ง 3-4 สัปดาห์หลังคลอดหรือจนกระทั่งน้ำคาวปลาเปลี่ยนเป็นไม่มีสีน้ำตาลแดง แผลที่เกิดจากการตัดฝีเย็บ (episiotomy) จะมีผลต่ออาการปวดแผลและการหายของแผลจะช้ากว่า¹ การล้างบริเวณอวัยวะเพศ ควรล้างจากทางด้านหน้าไปด้านหลัง แนะนำให้อาบน้ำด้วยฝักบัว สำหรับแผลบริเวณฝีเย็บหากเปียกควรซับให้แห้ง

แผลผ่าตัดคลอด หากปิดแผลด้วยแผ่นปิดกันน้ำ ไม่ต้องทำแผล อาบน้ำได้ตามปกติ หากปิดแผลด้วยกาวปิดแผล ไม่ต้องทำแผลและอาบน้ำได้ตามปกติเหมือนแผ่นปิดกันน้ำ หากปิดแผลโดยใช้แผ่นปิดที่ไม่กันน้ำ ต้องระมัดระวังไม่ให้แผลเปียก หากแผลเปียกน้ำควรเปิดแผลแล้วทำแผลใหม่ ส่วนการดูแลน้ำคาวปลาเหมือนกับการคลอดปกติ และไปตรวจหลังคลอดตามแพทย์นัด

หนังสืออ้างอิง

1. Karacam Z, Ekmen H, Calisir H, Seker S. Prevalence of episiotomy in primiparas, related conditions, and effects of episiotomy on suture materials used, perineal pain, wound healing 3 weeks postpartum, in Turkey: A prospective follow-up study. Iran J Nurs Midwifery Res 2013;18:237-45.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

? ? ? ? ? ?น้ำคาวปลาจะมีประมาณ 24-36 วันหลังคลอด^1,2 ปริมาณของน้ำคาวปลาควรจะน้อยลงและสีควรจะจางลงเมื่อเวลาผ่านไป³ โดยน้ำคาวปลาอาจเป็นสีแดงเพิ่มขึ้นในกรณีมารดามีกิจกรรมต่างๆ มาก หากมีน้ำคาวปลาเป็นเลือดสีแดงหลังจากน้ำคาวปลาจางลงแล้วและมามากโดยใช้ผ้าอนามัยมากกว่า 1 ผืนต่อชั่วโมงหรือมีก้อนเลือดขนาดใหญ่ออกมาจากช่องคลอดควรรีบไปปรึกษาแพทย์ ปกติการกลับมามีประจำเดือนจะเกิดขึ้นใน 6-8 สัปดาห์ในมารดาที่ไม่ได้ให้นมลูก หากมารดาเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียว ประจำเดือนจะมาช้ากว่าหรืออาจจะมีมาหลังจากหยุดเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ได้ ซึ่งในช่วงนี้จะในการเว้นระยะในการมีบุตรและคุมกำเนิดได้ในหกเดือนแรก

หนังสืออ้างอิง

1. Fletcher S, Grotegut CA, James AH. Lochia patterns among normal women: a systematic review. J Womens Health (Larchmt) 2012;21:1290-4.
2. The World Health Organization multinational study of breast-feeding and lactational amenorrhea. IV. Postpartum bleeding and lochia in breast-feeding women. World Health Organization Task Force on Methods for the Natural Regulation of Fertility. Fertil Steril 1999;72:441-7.
3. Sherman D, Lurie S, Frenkel E, Kurzweil Y, Bukovsky I, Arieli S. Characteristics of normal lochia. Am J Perinatol 1999;16:399-402.