รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? เป็นที่ทราบกันดีแล้วว่า จุดประสงค์ของการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ระหว่างการฝากครรภ์ คือ การสร้างให้มารดามีความตั้งใจที่จะเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ โดยขั้นตอนต่างๆ ในระยะฝากครรภ์ได้มีการแนะนำแนวทางการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ ดังนี้

??????????????? -ในการฝากครรภ์ครั้งแรก ควรมีการซักประวัติ สอบถามเรื่องแผนการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ ชี้แจงถึงประโยชน์ ความสำคัญ เหตุผล และแก้ไขความเชื่อผิดๆ เกี่ยวกับนมแม่ ซักประวัติการผ่าตัดบริเวณเต้านม ประสบการณ์ในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ โรคประจำตัวและการใช้ยาต่างๆ ตรวจเต้านมดูพัฒนาการของเต้านม ลักษณะหัวนมบอดหรือหัวนมแบน และตรวจตำแหน่งรอยแผลเป็นจากการผ่าตัดเต้านมในกรณีที่มารดามีประวัติได้รับการผ่าตัดที่เต้านม พร้อมจดบันทึกลักษณะของเต้านม พัฒนาการ รอยแผลผ่าตัด ประสบการณ์การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ และข้อมูลการโรคประจำตัวและยาที่ต้องใช้เป็นประจำ

??????????????? -เมื่อมารดามีอายุครรภ์ 14-20 สัปดาห์ ควรมีการพูดคุยถึงการเปลี่ยนแปลงของเต้านมในระหว่างตั้งครรภ์ และอภิปรายซ้ำถึงแผนการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

??????????????? -เมื่อมารดามีอายุครรภ์ 24-28 สัปดาห์ ควรมีการจัดสอนเกี่ยวกับการคลอด และมีการกระตุ้นเตือนให้มารดาตัดสินใจเกี่ยวกับการให้นมลูก เพื่อการเตรียมความพร้อมที่จะมีการให้แก่มารดาและครอบครัวต่อไป ควรมีการตรวจเต้านมซ้ำ หากมารดามีอาการเปลี่ยนแปลงหรือบ่นเกี่ยวกับความผิดปกติของเต้านม

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physician. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? โดยทั่วไป การตรวจบันทึกพัฒนาการของเต้านมมักจะแบ่งพัฒนาการเป็นระยะ 5 ระยะ เพื่ออธิบายถึงการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ของเต้านมที่เกิดในช่วงที่สตรีย่างเข้าวัยเจริญพันธุ์ รายละเอียดมีดังนี้

? ? ? -ระยะที่ 1 เต้านมยังไม่มีการพัฒนาการเลย

? ? ? -ระยะที่ 2 เต้านมจะมีพัฒนาการเป็นตุ่มของเต้านม (breast bud) ลานนมจะกว้างขึ้นและมีสีเข้มขึ้นเล็กน้อย จะเริ่มมีเนื้อของเต้านมมองเห็นยกตัวขึ้นเล็กน้อยและสามารถคลำเนื้อเต้านมใต้บริเวณหัวนมได้

? ? ? -ระยะที่ 3 เต้านมและลานนมจะขยายมากขึ้น เริ่มมองเห็นเนื้อของเต้านมกลมมากขึ้น หัวนมและลานนมจะไม่แยกส่วนจากรูปร่างของเต้านม แต่ยังพบลักษณะของเต้านมเป็นทรงกรวยขนาดเล็ก

? ? ?-ระยะที่ 4 เต้านมจะขยายขนาดเพิ่มขึ้น หัวนมและลานนมจะเจริญเติบโตเป็นเนินซ้อนมองเห็นแยกจากฐานของเต้านม

? ? ? -ระยะที่ 5 เต้านมจะขยายขนาดเพิ่มขึ้น หัวนม ลานนมและเต้านมจะกลมเป็นโครงสร้างเนื้อเดียวกัน หัวนมและลานนมมองไม่เห็นเป็นเนินซ้อนอยู่บนเต้านม รูปร่างของเต้านมจะเป็นกรวยฐานกว้าง แม้ในสตรีที่มีเต้านมเล็กก็จะตรวจพบเนื้อของเต้านมกว้างจากบริเวณกลางอกถึงด้านข้างลำตัว

? ? ? ? ? อย่างไรก็ตาม มีความจำเป็นในการอธิบายให้มารดาทราบถึงความสำคัญของพัฒนาการของเต้านม เพื่อให้มารดามีความเข้าใจที่ถูกต้อง โดยหากเต้านมพัฒนาการได้ดี แม้มารดาจะมีเต้านมขนาดเล็กก็ไม่ได้มีผลต่อการสร้างน้ำนม

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physician. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? การตรวจร่างกายในส่วนของเต้านมมีความสำคัญในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ เพื่อประเมินการเจริญเติบโตและพัฒนาการของเต้านมว่ามีความพร้อมสำหรับการให้นมบุตรหรือไม่ และที่เต้านมมีความผิดปกติใดๆ ที่ส่งผลต่อการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่หรือเป็นอันตรายแก่มารดาที่ต้องได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน โดยทั่วไป การตรวจเต้านมของสตรีที่ไม่ได้มีการตั้งครรภ์แนะนำให้ตรวจในช่วงครึ่งแรกหลังจากการมีประจำเดือนก่อนการตกไข่ เพราะหลังจากการตกไข่ เต้านมจะบวมน้ำ เจ็บ และไวต่อการสัมผัสมากขึ้น แต่ในสตรีที่ตั้งครรภ์ควรทำการตรวจเต้านมตั้งแต่มารดามาฝากครรภ์ครั้งแรก หลังการตรวจเต้านม ควรบันทึกลักษณะของพัฒนาการของเต้านม ความสมมาตร ลักษณะหัวนมและลานนม ความผิดปกติที่พบบริเวณเต้านม ก้อน แผลและแผลเป็นต่างๆ บริเวณเต้านมและลานนม เพื่อเป็นประโยชน์ในการให้คำปรึกษาสำหรับการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physician. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? มารดาเมื่อเริ่มตั้งครรภ์และมาฝากครรภ์ นอกจากการให้ความรู้เรื่องความสำคัญและประโยชน์ของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่แล้ว การซักประวัติเพื่อประเมินความเสี่ยงของมารดาที่จะเป็นอุปสรรคในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่มีความจำเป็น ประวัติที่ควรสอบถามมารดา ได้แก่

? ? ? ?-ประวัติโรคประจำตัว ภาหะไวรัสตับอักเสบ การติดเชื้อเอชไอวี และการเป็นงูสวัดบริเวณเต้านม

? ? ? ?-ประวัติการใช้ยา ยาที่มารดาใช้เป็นประจำ หรือใช้เพื่อรักษาโรคประจำตัวอาจจำเป็นต้องมีการปรับเปลี่ยนให้เหมาะสม เพื่อความปลอดภัยของทารกในระหว่างตั้งครรภ์และให้นมบุตร

? ? ? ?-ประวัติการบาดเจ็บและผ่าตัดบริเวณเต้านม โดยเฉพาะบริเวณหัวนมและลานนม ซึ่งอาจรบกวนท่อน้ำนมที่จะนำน้ำนมจากต่อมน้ำนมมาที่หัวนม รวมทั้งการผ่าตัดเสริมเต้านมหรือลดขนาดของเต้านม

? ? ? ?-ประวัติลักษณะการรับประทานอาหาร ควรแนะนำมารดาให้รับประทานอาหารครบห้าหมู่โดยมีสัดส่วนที่เหมาะสม อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปอาหารปกติที่มารดารับประทานไม่ได้ส่งผลต่อปริมาณน้ำนม แต่หากมารดารับประทานอาหารได้เหมาะสม ร่างกายของมารดาก็จะผลิตน้ำนมที่มีสมบูรณ์และเพียงพอโดยไม่รบกวนสารอาหารที่สะสมในร่างกายของมารดา

? ? ? ? –ประวัติการดื่มแอลกอฮอล์ สูบบุหรี่ และการใช้สารเสพติด ควรมีการงดหรือการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้เหมาะสมสำหรับมารดาที่ตั้งครรภ์และให้นมบุตร คนในครอบครัวที่อยู่ในบ้านเดียวกัน

? ? ? ? –ประวัติการให้นมลูกในครรภ์ก่อน ปัญหา อุปสรรคและความวิตกกังวลในการให้นมของมารดาที่เกิดขึ้นในครรภ์ก่อนทั้งในโรงพยาบาลและเมื่อกลับไปอยู่ที่บ้านกับครอบครัว

? ? ? ? –ประวัติการสนับสนุนการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ของสามี คนในครอบครัว ญาติ เพื่อนสนิทและชุมชนในบริเวณใกล้บ้าน

? ? ? ? ? การซักประวัติข้อมูลเหล่านี้ จะช่วยให้บุคลากรทางการแพทย์เข้าใจบริบท ปัญหา และอุปสรรคที่มารดาอาจต้องเผชิญมากขึ้น เพื่อเตรียมความพร้อมให้มารดาเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวหกเดือน จากนั้นให้อาหารเสริมตามวัยพร้อมให้นมแม่ต่อจนถึงสองปีหรือนานกว่านั้นด้วยความมั่นใจและเกิดประสบการณ์ที่ประทับใจในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physician. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? เมื่อมารดาเริ่มตั้งครรภ์ มารดาประมาณ 3 ใน 4 คนได้ตัดสินใจในเรื่องการเลี้ยงลูกหลังคลอดก่อนหรือในระหว่างการฝากครรภ์ว่า จะเลี้ยงลูกด้วยนมแม่หรือไม่¹ ความตั้งใจของมารดาในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่เป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญที่นำไปสู่ความสำเร็จในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ในระยะต่อไป แม้ว่าจะมีอุปสรรคใดๆ ที่มารดาต้องเผชิญระหว่างการให้นมลูก ดังนั้น จุดเริ่มต้นที่จะนำให้มารดาเกิดความตั้งใจในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ คือ คลินิกฝากครรภ์ จึงมีความสำคัญอย่างมากที่ควรสร้างให้เกิดบรรยากาศของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ ตั้งแต่รูปภาพมารดาให้นมทารก การมีมุมนมแม่หรือคลินิกนมแม่อยู่บริเวณเดียวกันกับคลินิกฝากครรภ์ การให้ความรู้เรื่องประโยชน์และความสำคัญของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ที่คลินิกฝากครรภ์ การสอบถามหรือย้ำเตือนมารดาบ่อยๆ ในระหว่างการฝากครรภ์ รวมทั้งเตรียมความพร้อมให้มารดามีความพร้อมในการให้นมลูก แม้บางรายอาจมีปัญหาหรือภาวะแทรกซ้อนระหว่างการตั้งครรภ์ที่มีความเสี่ยงที่ทารกจำเป็นต้องอยู่หอผู้ป่วยทารกวิกฤตหลังคลอดใหม่ เช่น ทารกน้ำหนักตัวน้อย หรือ ทารกที่คลอดก่อนกำหนด ซึ่งการเตรียมให้คำปรึกษาอาจส่งต่อให้ผู้เชี่ยวชาญในการดูแลการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ให้คำปรึกษาตั้งแต่ก่อนการคลอด การเตรียมตัวทที่ดีจะทำให้มารดามีความพร้อมสำหรับการให้นมลูก

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physician. 2^nd 2014.