รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

?????? ความตั้งใจของมารดาร่วมกับการวางแผนการเลี้ยงลูกด้วยนมที่ดี จะทำให้ความคาดหวังที่จะเลี้ยงลูกได้ตามระยะเวลาประสบความสำเร็จ เมื่อถึงเวลาที่หย่านมลูก มารดาควรมีการวางแผนเช่นกัน คำถามที่ต้องถามตนเองเมื่อมารดาวางแผนการหย่านมลูก ได้แก่

?????? -เวลาที่ให้ลูกหย่านม ลูกอายุเท่าไหร่ โดยทั่วไป ตามคำแนะนำขององค์กรอนามัยโลก? แนะนำให้ให้นมลูกอย่างเดียวหกเดือน ต่อจากนั้นให้อาหารตามวัยร่วมกับนมแม่จนครบ 2 ปีหรือนานกว่านั้นขึ้นอยู่กับความต้องการของมารดาและทารก แต่ในสภาพสังคมปัจจุบัน มารดาและครอบครัวอาจวางแผนการให้นมลูกได้ไม่ครบตามแนะนำ หากมารดาให้ลูกหย่านมก่อน 1 ปี การเตรียมอาหารทางเลือกสำหรับทารกที่เหมาะสม คือ นมผสม ซึ่งการเปลี่ยนให้ทารกกินนมผสมในบางราย ทารกอาจไม่ยอมกิน หรืออาจมีการขับถ่ายที่ผิดปกติ ท้องผูกหรือท้องเสียได้ การลองเริ่มนมผสมจึงต้องลองซื้อนมมาขนาดน้อยก่อน เพื่อให้ทารกลองกินดู ว่านมยี่ห้อนี้จะเหมาะสมกับทารกหรือไม่ แล้วจึงซื้อในปริมาณที่มากขึ้น หากมารดาให้ลูกหย่านมหลัง 1 ปี มารดามีทางเลือกของอาหารทดแทนโดยอาจใช้นมผสม นมพาสเจอร์ไรส์ หรือนมสเตอริไลส์ ขึ้นอยู่กับมารดาแต่ละรายที่ตัดสินใจตามความเหมาะสมกับทารก ความสะดวก และเศรษฐานะของมารดา ซึ่งมารดาต้องเตรียมความพร้อมเรื่องค่าใช้จ่ายที่ต้องเพิ่มขึ้นจากนมผสม สำหรับการดูแลทางด้านจิตใจของทารกที่ไม่ได้ดูดนมแม่ การเอาใจใส่ หรือเพิ่มความใกล้ชิดในการดูแลของคนในครอบครัวมากขึ้นจะช่วยให้ทารกปรับตัวได้ดีขึ้น หากมารดามีความจำเป็นต้องออกไปทำงานและไม่สามารถบีบเก็บนมแม่มาให้ได้

?????? -ระยะเวลาที่ใช้ในการหย่านม หากมารดาต้องการหย่านมหรือหยุดให้นมทันที การปรับตัวของร่างกายอาจไม่ทันกับการตัดสินใจ มารดาอาจมีเต้านมคัด เจ็บเต้านม เต้านมอักเสบ หรือเกิดฝีที่เต้านมได้ หากได้รับการดูแลที่ไม่เหมาะสม การวางแผนโดยการค่อยๆ ลดปริมาณการให้นมแม่ลงร่วมกับการค่อยๆ ให้อาหารทดแทนจะทำให้มารดาและทารกปรับตัวได้ดีกว่า อย่างไรก็ตาม การปรับลดการให้นมแม่ลงตามช่วงเวลาก็เป็นทางเลือกหนึ่ง หากมารดาต้องไปทำงานกลางวันและไม่สามารถบีบเก็บน้ำนมได้ การให้นมแม่ในช่วงเวลากลางคืนก็ยังมีประโยชน์กับทารก โดยเมื่อมารดาลดปริมาณการให้น้อยลง? การผลิตน้ำนมจะลดลงเอง และทารกจะปรับตัว จนหย่านมได้เอง ระยะเวลาในการเตรียมตัวสำหรับการหย่านมในมารดาแต่ละคนอาจไม่เท่ากันขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่างของมารดาและทารกโดยยึดเป้าประสงค์หลักคือ ให้ทารกกินนมแม่ให้นานที่สุดเท่าที่นานได้ โดยการหย่านมมีผลกระทบต่อร่างกายและจิตใจมารดาและทารกน้อยที่สุด

เอกสารอ้างอิง

1. Cadwell K, Turner-Maffei C. Pocket guide for lactation management. 2^nd ed. Burlington: Jones & Bartlett Learning 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

?????? เมื่อมารดาพูดถึงการหย่านมหรือการหยุดให้นมลูก คงต้องสอบถามความเข้าใจให้ตรงกันก่อนว่า มารดาหมายถึงอะไร บางครั้งการที่มารดาพูดถึงการหย่านม อาจหมายถึงการเริ่มที่จะให้อาหารเสริมตามวัย หรือหมายถึงการหยุดให้นมในเวลากลางคืน หรือหมายถึงความต้องการที่จะหยุดให้นมในวันนี้ทันที หรือในช่วงนี้ หรือหยุดการให้นมไปตลอด

????? การเริ่มให้นมจะมีกระบวนการที่มารดาต้องปรับตัวและต้องใช้เวลาเช่นเดียวกันกับการหย่านม มารดาควรต้องทราบว่าร่างกายและจิตใจมารดาต้องใช้เวลาในการปรับตัวเช่นกัน การหยุดให้นมแม่ทันที มารดาอาจมีอาการตึงคัดเต้านม เจ็บ หรือมีการอักเสบของเต้านมได้ หากดูแลไม่เหมาะสม อย่างไรก็ตาม การหย่านมแม่ควรเลือกในช่วงของอายุของทารกที่เหมาะสม โดยหากมารดามีการเตรียมตัว และให้เวลากับการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ การให้ลูกกินนมแม่และการหย่านมจะเป็นความรู้สึกที่ดีที่ฝังอยู่ในจิตใจของมารดาและทารก เมื่อได้ระลึกถึงความหลัง

เอกสารอ้างอิง

1. Cadwell K, Turner-Maffei C. Pocket guide for lactation management. 2^nd ed. Burlington: Jones & Bartlett Learning 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

????? การให้นมกับการหย่านมเป็นสิ่งที่คู่กัน การหย่านมหลังจากทารกกินนมแม่มาได้ระยะหนึ่งแล้ว พบว่า มีเหตุผลของการหย่านมอยู่ 3 ประการ

????? -ประการแรก คือ หย่านมเนื่องจากความต้องการของมารดา ซึ่งเป็นเหตุผลส่วนใหญ่ที่มารดาหยุดให้นมแม่

????? -ประการที่สอง คือ หย่านมเนื่องจากความต้องการของทารก การให้นมแม่จะให้ตามความต้องการของทารก โดยแม่จะไม่เสนอ แต่จะไม่ปฏิเสธการให้นม ซึ่งการหย่านมด้วยเหตุผลนี้ ทารกควรกินนมแม่ได้อย่างน้อย 1 ปี

????? -ประการที่สาม คือ หย่านมตามค่านิยมของสังคม สังคมไทย แม้ว่าจะเริ่มมีกระแสเรื่องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่มากขึ้น แต่อัตราการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ที่นานกว่าหกเดือนยังมีน้อย ค่านิยมในสังคมในแต่ละท้องถิ่นอาจมีความแตกต่างกัน อย่างไรก็ตาม ควรสร้างค่านิยมของสังคมให้มีการหย่านมเมื่อให้นมแม่อย่างน้อย 2 ปี

เอกสารอ้างอิง

1. Cadwell K, Turner-Maffei C. Pocket guide for lactation management. 2^nd ed. Burlington: Jones & Bartlett Learning 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

????? โดยทั่วไป หากมารดาให้ลูกกินนมแม่อย่างเดียวหกเดือนจะเป็นส่วนหนึ่งในกลไกของร่างกายที่จะช่วยป้องกันการตกไข่และเป็นการคุมกำเนิด แต่หลังจากหกเดือนแรกแล้ว หากมารดาต้องการมีบุตร สามารถปล่อยให้มีบุตรได้โดยไม่จำเป็นต้องคุมกำเนิดต่อ ในกรณีนี้ อาจจะมีการตั้งครรภ์ลูกคนใหม่ ในขณะที่ลูกคนก่อนยังกินนมแม่อยู่ได้ ซึ่งหากมารดาไม่มีความเสี่ยงในเรื่องการคลอดบุตรก่อนกำหนด การให้นมลูกไปพร้อมกับการตั้งครรภ์สามารถทำได้ แม้มารดาอาจมีอาการเจ็บหัวนมเพิ่มขึ้นได้จากความไวของผิวสัมผัสบริเวณหัวนมมีมากขึ้น และมีปริมาณน้ำนมลดลงได้จากการเปลี่ยนแปลงของร่างกายในระหว่างการตั้งครรภ์ สิ่งเหล่านี้ มารดาไม่จำเป็นต้องวิตกกังวล เนื่องจากการให้นมแม่หลังช่วงหกเดือนแรกไปแล้ว นมแม่เป็นเพียงอาหารเสริม ซึ่งลูกจำเป็นต้องกินอาหารตามวัยให้ครบถ้วนอยู่แล้ว

????? ?เมื่อมารดาคลอด การให้นมลูกที่เกิดใหม่ไปพร้อมกับลูกคนก่อน ภาษาอังกฤษใช้คำว่า ?tandem nursing? สามารถทำได้เช่นกัน การเตรียมพร้อมของมารดาให้รับประทานอาหารที่มีประโยชน์และครบส่วนเป็นสิ่งที่จำเป็นในระหว่างการตั้งครรภ์และให้นมลูก อย่างไรก็ตาม ควรเริ่มให้นมลูกคนที่เกิดใหม่ก่อนและให้นมบ่อยๆ วันละ 8-12 ครั้ง โดยในระหว่างนั้น ยังสามารถให้นมลูกคนก่อนได้ น้ำนมแม่อาจจะเปลี่ยนแปลงไปเป็นหัวน้ำนมหรือน้ำนมเหลือง ซึ่งจะช่วยในการขับถ่ายมากขึ้น แต่ไม่มีอันตรายสำหรับลูกคนโต แต่เรื่องการให้เวลาดูแลเอาใจใส่ลูกคนโตในระหว่างช่วงเวลาที่ไม่ได้ให้นมลูกคนเล็กมีความจำเป็นและมีความสำคัญ เพื่อไม่ให้ลูกคนโตรู้สึกขาดแม่จากการที่ต้องให้นมลูกคนแรก ดังนั้น การจัดสรรเวลาให้เหมาะสมร่วมกับความช่วยเหลือของสามี ปู่ย่าตายาย ที่จะช่วยในการบริหารเวลาในการดูแลลูกทั้งสองคนให้มีความสมบูรณ์ทั้งร่างกายและจิตใจ

เอกสารอ้างอิง

1. Cadwell K, Turner-Maffei C. Pocket guide for lactation management. 2^nd ed. Burlington: Jones & Bartlett Learning 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

????????? บุคลากรทางการแพทย์ควรมีความรู้ว่า มีโรคใดบ้าง เมื่อมารดาป่วยเป็นโรคเหล่านี้แล้ว อาจมีข้อจำกัดบางอย่างการให้นมลูก แต่ในบางโรค มารดายังสามารถให้นมลูกได้ตามปกติ เพื่อสามารถจะให้คำแนะนำมารดาได้อย่างเหมาะสม โรคที่พบเป็นคำถามบ่อยๆ ที่ควรรู้ ได้แก่

?????? –การติดเชื้อเอชไอวี โดยทั่วไป มารดาที่ติดเชื้อเอชไอวี เนื่องจากมีเชื้อเอชไอวีผ่านทางน้ำนม หากอยู่ในพื้นที่ที่มีการสนับสนุนเรื่องนมผสมเพียงพอหรือมารดาสามารถจัดซื้อได้ แนะนำการเลือกใช้นมผสมก่อน แต่หากข้อจำกัดในเรื่องความเพียงพอของการใช้นมผสม การเลือกการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวจะมีความเสี่ยงน้อยกว่าการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ร่วมกับนมผสม

????? –การติดเชื้อวัณโรค หากมารดาได้รับยารักษา 2 สัปดาห์แล้ว มารดาสามารถให้นมลูกได้ เนื่องจากจะหายจากระยะแพร่เชื้อแล้ว วัณโรคติดต่อกันทางหยดไอน้ำจากการไอ ไม่ได้ติดต่อกันผ่านทางน้ำนม ดังนั้น ในช่วง 2 สัปดาห์ที่เริ่มรักษา หากมารดาต้องการให้นมลูก การบีบเก็บน้ำนมเป็นทางเลือกหนึ่งในการให้นมแม่และคงการมีน้ำนมของแม่ไว้ เมื่อมีความพร้อมที่จะให้นมแม่

????? -มารดาที่เป็นพาหะไวรัสตับอักเสบ มารดาที่เป็นพาหะไวรัสตับอับเสบเอ สามารถให้นมแม่ได้หากมารดาได้รับ gamma globulin แล้ว มารดาที่เป็นพาหะไวรัสตับอักเสบบี สามารถให้นมแม่ได้ตั้งแต่ในระยะแรกหลังคลอด หากทารกได้รับการให้ภูมิคุ้มกันต้านไวรัสตับอักเสบบี (hepatitis B immunoglobulin) และได้รับการให้วัคซีนสำหรับการกระตุ้นภูมิคุ้มกันต่อไวรัสตับอักเสบบี (hepatitis B vaccine) ภายใน 12 ชั่วโมงแรกหลังคลอด สำหรับมารดาที่เป็นพาหะไวรัสตับอักเสบซี สามารถให้นมแม่ได้

????? -มารดาที่เป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ มารดาที่เป็นหูดหงอนไก่ สามารถให้นมแม่ได้ มารดาที่เป็นเริม สามารถให้นมแม่ได้ ยกเว้นในกรณีที่เป็นเริมที่เต้านม บริเวณหัวนมและลานนม

????? -มารดาที่เป็นอีสุกอีใส สามารถให้นมลูกได้ หากพ้นระยะที่ติดต่อหรือมีการแพร่กระจายเชื้อ ซึ่งจะเป็นระยะแรกจนถึงเมื่อแผลจากอีสุกอีใสแห้ง โดยทั่วไปราว 2 สัปดาห์ ระหว่างช่วงระยะติดต่อมารดาจำเป็นต้องบีบน้ำนมด้วยมือหรือปั๊มนม เพื่อคงการสร้างน้ำนมไว้

????? -มารดาที่ติดเชื้อ cytomegalovirus หรือ Epstein-Barr หรือ toxoplasmosis สามารถให้นมแม่ได้

????? -มารดาที่เป็นไข้หวัดนก หรือติดเชื้อไวรัส H1N1 สามารถให้นมแม่ได้เมื่อมารดาไม่มีไข้ โดยระหว่างช่วงที่มีไข้ มารดาอาจใช้การบีบเก็บน้ำนมแล้วนำมาให้ทารกได้

????? –มารดาที่เป็น Lyme disease สามารถให้นมแม่ได้ หากเริ่มการรักษาแล้ว

????? -มารดาที่มีเต้านมอักเสบ สามารถให้นมลูกได้ ในช่วงระหว่างที่มีอาการหรือได้รับการรักษา โดยการคงการให้น้ำนมจะช่วยระบายน้ำนมออก ซึ่งจะช่วยลดอาการเจ็บปวดเต้านม และช่วยการอักเสบลดลงเร็วขึ้นด้วย

เอกสารอ้างอิง

1. Cadwell K, Turner-Maffei C. Pocket guide for lactation management. 2^nd ed. Burlington: Jones & Bartlett Learning 2014.