รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????? เมื่อมารดาคลอดบุตร หากสามารถคลอดได้ปกติทางช่องคลอด ปัจจุบันเชื่อว่า การที่ทารกได้คลอดผ่านช่องคลอดมารดาออกมาจะมีเชื้อแบคทีเรียในช่องคลอดที่จะช่วยกระตุ้นภูมิคุ้นกันทารกและช่วยในการลดการเกิดโรคภูมิแพ้ในทารกได้ ซึ่งมารดาหากมีความตั้งใจ ส่วนใหญ่มารดาร้อยละ 85 สามารถคลอดปกติทางช่องคลอดได้เอง หลังการคลอด สิ่งที่จะช่วยสร้างภูมิคุ้มกันรวมทั้งให้สารอาหารแก่ทารก คือ ?นมแม่?

??????????? นมแม่ แม้เป็นเรื่องธรรมชาติ แต่เป็นสิ่งที่มารดาจะต้องมีการเตรียมตัว เตรียมใจ ให้มีความมุ่งมั่น หนักแน่น ในความตั้งใจที่จะให้นมลูก ในการเตรียมตัวนั้น มารดาควรทราบว่า หลังคลอดจะมีการเปลี่ยนแปลงของร่างกายอย่างไร นมแม่จะมาเมื่อไร น้ำหนักทารกที่ลดลงเบื้องต้นในช่วงสัปดาห์แรกหลังคลอดเป็นกลไกตามธรรมชาติ ซึ่งหากมารดาเข้าใจ และเล็งเห็นถึงประโยชน์และความสำคัญของนมแม่ต่อลูกและตัวมารดาเองในระยะสั้นและในระยะยาว มารดาจะมีจิตใจที่เข้มแข็ง แม้จะมีแรงกดดันจากคนในครอบครัว ซึ่งมารดาอาจต้องสร้างความเข้าใจและให้โอกาสคนในครอบครัวมาเรียนรู้จากผู้เชี่ยวชาญที่ให้คำปรึกษาเรื่องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่? โดยในสัปดาห์แรกหลังคลอดจะถือเป็นสัปดาห์ทองที่สำคัญในการที่มารดาจะต้องปรับตัว เรียนรู้นิสัยการกินนมของทารก และต้องผ่านข้อสงสัยหรือปัญหาต่างๆ ที่ไม่เคยเผชิญในช่วงสัปดาห์แรกหลังคลอด หากมารดาสามารถให้การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ในสัปดาห์แรก โอกาสที่จะประสบความสำเร็จในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่จะมีสูง ?เช่นเดียวกันกับบุคลากรทางการแพทย์ที่ควรจะคัดกรองมารดาที่มีความเสี่ยงในการหยุดการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ก่อนระยะเวลาอันควรให้ได้รับการนัดติดตามในสัปดาห์แรก เพื่อให้คำปรึกษา แนะนำการปฏิบัติตัวหรือหนทางในการที่จะผ่านปัญหาหรืออุปสรรคที่อาจพบได้

เอกสารอ้างอิง

1. ภาวิน พัวพรพงษ์. หนังสือรอบรู้เรื่องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่. นครนายก: ซี.ที. ดอทคอม,

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? การที่มารดาเป็นเบาหวานระหว่างการตั้งครรภ์จะมีความเสี่ยงหรือเพิ่มภาวะแทรกซ้อนได้หลายอย่างในระหว่างการตั้งครรภ์และการคลอด ได้แก่ ความพิการแต่กำเนิดของทารกสูงขึ้น ภาวะครรภ์เป็นพิษเพิ่มขึ้น ทารกแรกเกิดน้ำหนักตัวมาก การคลอดยาก การผ่าตัดคลอด การคลอดติดไหล่ ทารกแรกเกิดมีน้ำตาลต่ำ นอกจากนี้ ยังมีการศึกษาพบว่า ทารกที่เกิดจากมารดาที่เป็นเบาหวานระหว่างการตั้งครรภ์จะเข้าสู่วัยรุ่นหรือเป็นสาวเร็วขึ้น 1.45 เท่าเมื่อเทียบกับทารกที่เกิดจากมารดาที่ไม่ได้เป็นเบาหวาน¹ โดยที่ตัดปัจจัยเรื่องดัชนีมวลกายที่บ่งบอกถึงน้ำหนักที่มากของมารดาออกแล้ว ดังนั้น ในมารดาที่อ้วนที่เป็นเบาหวานระหว่างการตั้งครรภ์ ความเสี่ยงจะยิ่งเพิ่มขึ้น ซึ่งการคัดกรองปัญหาเบาหวานในมารดาเหล่านี้ จึงเป็นสิ่งที่บุคลากรทางการแพทย์ควรเอาใจใส่ ไม่ควรละเลย เพื่อลดภาวะแทรกซ้อน และป้องกันผลเสียในระยะยาวที่อาจเกิดแก่ทารก

เอกสารอ้างอิง

1. Yi-Frazier JP, Hilliard ME, Fino NF, et al. Whose quality of life is it anyway? Discrepancies between youth and parent health-related quality of life ratings in type 1 and type 2 diabetes. Qual Life Res 2016;25:1113-21.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? การที่สตรีตั้งครรภ์เป็นพาหะของไวรัสตับอักเสบบีจะมีโอกาสที่เชื้อไวรัสจะติดต่อไปยังทารก และทำให้ทารกมีภาวะตับอักเสบเฉียบพลันหรือเรื้อรังได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในมารดาที่มีปริมาณเชื้อไวรัสสูง มีการศึกษาการใช้ยาต้านไวรัส tenofovir ให้ในมารดาที่ตั้งครรภ์ที่มีปริมาณไวรัสในกระแสเลือดมากกว่า 200000 ยูนิตต่อมิลลิลิตร สามารถลดความเสี่ยงในการเกิดการติดเชื้อในทารกได้¹ โดยหลังคลอดทารกจะได้รับภูมิคุ้มกันและวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบบีร่วมด้วย ซึ่งในมารดาเหล่านี้ยังสามารถเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ได้ โดยจะได้รับประโยชน์จากการที่ทารกได้รับนมแม่และไม่พบความเสี่ยงของการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีเพิ่มขึ้น

เอกสารอ้างอิง

1. Pan CQ, Duan Z, Dai E, et al. Tenofovir to Prevent Hepatitis B Transmission in Mothers with High Viral Load. N Engl J Med 2016;374:2324-34.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? เป็นที่ทราบกันดีว่า การเสริมโฟเลตเพื่อป้องกันการผิดปกติของระบบท่อประสาทของทารกระหว่างการตั้งครรภ์ ควรรับประทานโฟเลตขนาด 400 ไมโครกรัมอย่างน้อยก่อนการตั้งครรภ์หนึ่งเดือนและต่อเนื่องไปในช่วงไตรมาสแรก แต่มีการศึกษาพบว่า มารดาที่มีระดับโฟเลตต่ำระหว่างตั้งครรภ์มีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงในการเกิดการอ้วนของทารกในวัยเด็ก นอกจากนี้ การที่มารดามีน้ำหนักเกินหรืออ้วนยังมีความสัมพันธ์กับการมีระดับโฟเลตต่ำระหว่างการตั้งครรภ์¹ ดังนั้น ในมารดาที่มีน้ำหนักเกินหรืออ้วน ควรได้รับการแนะนำให้เสริมโฟเลตในระหว่างการตั้งครรภ์ เพื่อช่วยในการลดความเสี่ยงในการเกิดลูกอ้วนในวัยเด็ก

? ? ? ? ? ? ? ในประเทศไทย กรมอนามัยได้แนะนำให้เสริมโฟเลต ธาตุเหล็ก และไอโอดีนแก่มารดาระหว่างการตั้งครรภ์ เนื่องจากอยู่ในพื้นที่ที่มีอุบัติการณ์การขาดวิตามินและแร่ธาตุเหล่านี้ จึงควรเป็นอย่างยิ่งที่บุคลากรทางการแพทย์ควรเน้นย้ำให้มารดาได้รับเสริมวิตามินและแร่ธาตุให้ครบถ้วนระหว่างการตั้งครรภ์ สำหรับการลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะอ้วนในทารกที่มารดาสามารถทำได้ง่าย ได้แก่ การให้ลูกได้กินนมแม่ ซึ่งนอกจากจะช่วยป้องกันภาวะอ้วนของทารกเมื่อเข้าสู่ในวัยเด็กแล้ว ยังช่วยให้มารดาน้ำหนักลดลงได้ดี ช่วยในเรื่องการลดไขมันในกระแสเลือดของมารดาและอาจป้องกันโรคทางหลอดเลือดหัวใจของมารดาได้ด้วย อย่างไรก็ตาม ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมในประเทศไทยถึงขนาดที่เหมาะสมของการเสริมวิตามินและแร่ธาตุต่างๆ ซึ่งจะทำให้การแนะนำมารดาทำได้อย่างเหมาะสมและมีประโยชน์สูงสุด

เอกสารอ้างอิง

1. Wang G, Hu FB, Mistry KB, et al. Association Between Maternal Prepregnancy Body Mass Index and Plasma Folate Concentrations With Child Metabolic Health. JAMA Pediatr 2016:e160845.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? วิธีการปั๊มนมด้วยเครื่อง มารดาควรทราบเกี่ยวกับชิ้นส่วนของเครื่องปั๊มนมเป็นอย่างดี สำหรับเทคนิคในการปั๊มนมด้วยเครื่องปั๊มนม มีขั้นตอนดังนี้

• ล้างมือให้สะอาดก่อนการปั๊มนม เตรียมอุปกรณ์ที่ใช้ในการปั๊มนมที่พร้อมทำความสะอาดแล้วตามสลากประกอบการใช้
• มารดาควรนึกถึงภาพทารกและการให้นมทารก อาจใช้ภาพถ่าย การบันทึกเสียงหรือผ้าที่ใช้ห่อตัวทารกเพื่อช่วยกระตุ้นการไหลของน้ำนม
• นวดเต้านมจากด้านนอกเข้าหาหัวนม อาจใช้ผ้าอุ่นประคบราว 5 นาทีเพื่อช่วยให้น้ำนมไหลเวียนได้ดี
• ประกบที่ปั๊มนมกับเต้านม โดยหัวนมควรใส่เข้าไปในที่ดูดหัวนมได้สะดวก ไม่คับหรือหลวมจนเกินไป เปิดเครื่องปั๊มหากเป็นเครื่องปั๊มอัตโนมัติ โดยหากสามารถปรับแรงดูดได้ มารดาไม่ควรรู้สึกเจ็บขณะที่เครื่องปั๊มออกแรงดูด แต่หากเป็นเครื่องปั๊มที่ใช้แรงบีบมือ มารดาควรออกแรงบีบให้เกิดแรงดูดที่พอเหมาะ เพราะหากดูดแรงเกินไป หรือใส่ที่ประกบหัวนมไม่เหมาะสม เต้านมจะเกิดการบาดเจ็บ เกิดเต้านมอักเสบได้ ขณะใช้เครื่องปั๊มนมมารดาอาจนวดบริเวณเต้านมร่วมด้วยเพื่อช่วยในการระบายน้ำนมได้
• กระบวนการปั๊มนมในแต่ละเต้าใช้เวลาราว 10 นาที แต่หากเป็นเครื่องปั๊มที่สามารถปั๊มนมจากทั้งสองเต้าได้ จะลดเวลาการปั๊มนมจากทั้งสองเต้าลง
• เก็บน้ำนมจากภาชนะใส่ถุงเก็บน้ำนม ควรเขียนชื่อของมารดา วันที่ที่เก็บ เพื่อความสะดวกในการเลือกนำมาใช้ และความปลอดภัยในการเก็บรักษา จากนั้นเก็บในช่องแช่แข็งของตู้เย็น แต่หากไม่มีตู้เย็น สามารถใส่ในกระติกหรือกระเป๋าเก็บความเย็นที่ใส่น้ำแข็งไว้ขณะที่อยู่ที่ทำงานหรือต้องเดินทาง แล้วนำกลับบ้านหลังเลิกงาน

หมายเหตุ เครื่องปั๊มนมปกติที่ใช้ส่วนใหญ่ออกแบบสำหรับมารดาที่ใช้เพียงคนเดียว ยกเว้นเครื่องปั๊มนมที่ใช้โรงพยาบาลที่มีการฆ่าเชื้ออุปกรณ์ที่ใช้ระหว่างมารดาแต่ละคน การเพาะเชื้ออุปกรณ์ในการใช้เพื่อตรวจสอบการปนเปื้อนของมารดาแต่ละคน ปกติไม่มีความจำเป็น และ“มารดาควรระลึกไว้เสมอว่า การกระตุ้นดูดนมที่ดีที่สุดคือ การให้ทารกดูดกระตุ้นโดยตรงจากเต้า“

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physician. 2^nd 2014.