รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจมารดาและทารก

• คำนวณการขึ้นของน้ำหนักทารกและการลดของน้ำหนักทารกหลังคลอด
• สังเกตมารดาขณะให้นมลูก
• กระตุ้นให้มารดาสนใจในการตรวจการเปลี่ยนแปลงของเต้านมในระหว่างให้นมบุตร โดยในกรณีที่สงสัยว่ามีภาวะแทรกซ้อน ควรปรึกษาแพทย์
• ตรวจและให้ความสนใจกับลักษณะในช่องปากทารกและการทำงานของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการกินนม
• ประเมินว่าทารกมีภาวะขาดน้ำหรือไม่
• สังเกตภาวะตัวเหลืองและค่าสารเหลืองโดยเปรียบเทียบกับกราฟที่ใช้ประเมินความเสี่ยงของทารกที่มีภาวะตัวเหลือง

คำแนะนำที่ให้

• อธิบายให้มารดาเข้าใจถึงความสำคัญของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวในช่วงหกเดือนแรกหลังคลอด
• กระตุ้นให้มารดาให้นมตามความต้องการของทารก
• ทบทวนลักษณะและพฤติกรรมการกินนมปกติของทารก
• อธิบายถึงความเสี่ยงของการใช้จุกนมหลอกและควรหลีกเลี่ยงการใช้จุกนมหลอก
• แนะนำให้จัดทารกนอนใกล้ๆ กับมารดาในที่ที่จัดไว้เฉพาะ การนอนบนเตียงเดียวกันที่มีพื้นที่จำกัดควรระมัดระวัง
• ไม่ควรทิ้งระยะการให้นมลูกนานระหว่างช่วงกลางคืน
• แนะนำการเสริมวิตามินดีวันละ 400 ยูนิตแก่ทารก (ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่ โดยพิจารณาจากการขาดวิตามินดีในมารดและทารก)

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

??????????????? การนัดมารดาและทารกมาติดตามดูแลในช่วงแรกหลังคลอด โดยเฉพาะใน 2-3 วันแรกหลังกลับบ้าน มักจะทำการนัดในมารดาและทารกที่พบมีความเสี่ยงในการที่จะหยุดการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ในระยะแรก โดยอาจจะมีปัญหาหรือความเสี่ยงจากมารดาหรือทารกที่ต้องมีการติดตามอย่างใกล้ชิด เช่น มารดามีอาการเจ็บหัวนม มารดามีน้ำนมมาช้า ทารกมีภาวะตัวเหลือง หรือน้ำหนักลดเกินกว่าปกติ ทารกคลอดก่อนกำหนด ทารกที่มีน้ำหนักตัวน้อย เป็นต้น มีข้อแนะนำแนวทางการปฏิบัติสำหรับการดูแลมารดาและทารก ดังนี้

??????????????? การประเมินการกินนมแม่

• มารดาให้ทารกกินนมกี่ครั้งใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา
• ทารกได้รับการเปลี่ยนผ้าอ้อมกี่ครั้งใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา
• ทารกถ่ายอุจจาระกี่ครั้ง ลักษณะ และสีเป็นอย่างไรใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา
• มีความจำเป็นต้องปลุกทารกเพื่อให้กินนมหรือไม่
• ทารกเข้าเต้าได้ง่ายและอยากที่จะดูดนมแม่หรือไม่
• ทารกได้รับอาหารอื่นใดเสริมนอกเหนือจากนมแม่หรือไม่
• มารดาให้นมแม่อย่างไร และรู้สึกอย่างไรในการให้นมแม่
• หากมารดารู้สึกอึดอัด ไม่สบายตัว หรือมีอาการเจ็บหัวนมหรือเต้านม ควรจะมีการบันทึกรายละเอียดไว้
• มารดามีน้ำนมเพิ่มขึ้นไหม หากมีเริ่มมีเพิ่มขึ้นตั้งแต่เมื่อไร หากไม่มี ต้องเน้นให้มารดาเห็นความสำคัญของการติดตามเฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น ทารกน้ำหนักลดเกินค่าปกติ ภาวะขาดน้ำ ภาวะตัวเหลือง เป็นต้น
• มารดาได้รับประทานยาหลังจากกลับบ้านหรือไม่ เช่น ยาลูกกลอน ยาดองเหล้า ยาขับน้ำคาวปลา ซึ่งอาจมีความจำเป็นต้องอธิบายให้มารดาทราบถึงความเสี่ยงหรืออันตรายที่เกิดจากการกินยาเหล่านี้
• ลักษณะการกินอาหารของมารดาเป็นอย่างไร
• สมาชิกในครอบครัวรู้สึกอย่างไรเกี่ยวกับการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การให้การดูแล

• คัดกรองภาวะเบาหวาน โรคหรือความเจ็บป่วยอื่นๆ ที่มีผลต่อการสร้างและทำให้น้ำนมมาช้า
• หากมีสาเหตุให้น้ำนมมาช้า พยายามแก้ไขสาเหตุก่อนการให้อาหารเสริมอื่นๆ
• ให้การสนับสนุน และแนะนำการปฏิบัติที่เหมาะสมของมารดาและทารกที่จะไม่รบกวนหรือเป็นอุปสรรคต่อการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่
• สอนทักษะการบีบเก็บน้ำนม? หากทารกมีความจำเป็นต้องแยกจากมารดา
• ประเมินความเร่งด่วนในการนัดติดตามดูแลปัญหาของมารดาและทารก

ขั้นตอนก่อนการอนุญาตให้มารดาและทารกกลับบ้าน

• ทบทวนมารดาถึงการตัดสินใจในเรื่องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ และระยะเวลาที่ต้องการให้นมลูก
• ย้ำให้มารดาทราบถึงประโยชน์ของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียว
• เตือนมารดาในเรื่องการรับประทานอาหารให้หลากหลายและครบห้าหมู่ และควรดื่มน้ำเมื่อมีอาการกระหาย
• นัดติดตามมารดาและทารกที่คลินิกนมแม่ คลินิกหลังคลอด หรือคลินิกเด็กดี ภายในสัปดาห์แรก ช่วงระยะเวลาเร็วหรือช้าขึ้นอยู่กับความจำเป็นต้องติดตามปัญหาและอุปสรรคที่พบในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ของมารดาและทารกในแต่ละคู่

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

คำแนะนำที่ให้

• อธิบายลักษณะและพฤติกรรมการกินนมของทารก
• แนะนำการเปลี่ยนแปลงปกติของน้ำหนักทารกที่ลดลงหลังคลอด และการเพิ่มขึ้นตามกราฟของการเจริญเติบโต
• กระตุ้นให้มารดาให้นมทารกตามความต้องการ ประมาณ 8-12 ครั้งใน 24 ชั่วโมง
• อธิบายให้มารดาเข้าใจถึงความสำคัญของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวในช่วงหกเดือนแรกหลังคลอด
• อธิบายถึงความเสี่ยงของการใช้จุกนมหลอกและควรหลีกเลี่ยงการใช้จุกนมหลอก
• อธิบายการขับถ่ายปกติของทารก
• ควรมีการเสริมวิตามินดีวันละ 400 ยูนิตแก่ทารก (ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่ โดยพิจารณาจากข้อมูลการขาดวิตามินดีที่พบในมารดาและทารก)

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจมารดาและทารก

• ชั่งน้ำหนักและตรวจประเมินอายุครรภ์ของทารก
• ประเมินพฤติกรรมการตอบสนองของทารกต่อการกระตุ้นทางระบบประสาท
• คำนวณการขึ้นของน้ำหนักทารกและการลดของน้ำหนักทารกหลังคลอด
• ตรวจและให้ความสนใจกับลักษณะในช่องปากทารกและการทำงานของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการกินนม
• ประเมินว่าทารกมีภาวะขาดน้ำหรือไม่
• สังเกตภาวะตัวเหลืองและค่าสารเหลืองโดยเปรียบเทียบกับกราฟที่ใช้ประเมินความเสี่ยงของทารกที่มีภาวะตัวเหลือง
• สังเกตมารดาขณะให้นมลูก
• สอนทักษะให้มารดาสามารถบีบน้ำนมด้วยมือ
• กระตุ้นให้มารดาสนใจในการตรวจการเปลี่ยนแปลงของเต้านมในระหว่างให้นมบุตร และในกรณีที่สงสัยว่ามีภาวะแทรกซ้อน ควรปรึกษาแพทย์

เอกสารอ้างอิง

1. The American of Obstetricians and Gynecologist, American Academy of Pediatrics. Breastfeeding handbook for physicians. 2^nd edition. 2014.