รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจสังเกตมารดาขณะให้นม การที่ทารกอมหัวนมและลานนมได้ไม่ลึกพอหรือไม่เหมาะสมจะทำให้เกิดอาการเจ็บหัวนมได้ โดยอาจพบในมารดาที่มีหัวนมใหญ่ ทารกอมหัวนมได้ไม่ลึก หรือมารดามีอาการตึงคัดเต้านมมาก ทำให้ลานนมตึงและแข็ง ทำให้ทารกอ้าปากอมหัวนมและลานนมได้ไม่เหมาะสม ในกรณีที่พบว่าทารกถูกดึงออกจากเต้านมเพื่อหยุดการให้นม โดยมารดาไม่มีการช่วยให้เกิดการแยกอย่างเหมาะสมเพื่อลดแรงดูดของทารกระหว่างปากกับเต้านม อาจทำให้มารดาบาดเจ็บหัวนมและเกิดการเจ็บหัวนมได้  นอกจากนี้ ยังมีสาเหตุที่พบได้น้อยของการเกิดการเจ็บหัวนมอีกมาก เช่น การที่ทารกดูดหัวนมโดยใช้แรงดูดมากเกินไป⁷ การมีการติดเชื้อในท่อน้ำนม⁸ ซึ่งถ้าหากจำเป็นอาจต้องให้ผู้เชี่ยวชาญวินิจฉัย

เอกสารอ้างอิง

7.         McClellan H, Geddes D, Kent J, Garbin C, Mitoulas L, Hartmann P. Infants of mothers with persistent nipple pain exert strong sucking vacuums. Acta Paediatr 2008;97:1205-9.

8.         Eglash A, Plane MB, Mundt M. History, physical and laboratory findings, and clinical outcomes of lactating women treated with antibiotics for chronic breast and/or nipple pain. J Hum Lact 2006;22:429-33.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจริมฝีปาก ปาก และช่องปากของทารก การตรวจพบปากแหว่งเพดานโหว่ การมีเพดานปากสูง ลิ้นใหญ่คับปาก และการมีภาวะลิ้นติด ทำให้ทารกเข้าเต้ายากและทำให้เกิดการเข้าเต้าที่ไม่เหมาะสมได้ โดยในทารกมีภาวะลิ้นติด ทารกจะยื่นลิ้นออกไปได้น้อย เหงือกด้านล่างจึงกดและเสียดสีกับหัวนมมากกว่า จึงทำให้มารดาเจ็บหัวนม^3-6 นอกจากนี้ การที่ทารกมีคอเอียงจากการบาดเจ็บของกล้ามเนื้อยังพบว่าทำให้การจัดท่าที่เหมาะสมในการให้นม จะทำได้ยากขึ้น สำหรับการพบทารกมีฝ้าขาวที่ลิ้นจะสัมพันธ์กับการติดเชื้อราที่หัวนมมารดา

เอกสารอ้างอิง

3.         Puapornpong P, Raungrongmorakot K, Mahasitthiwat V, Ketsuwan S. Comparisons of the latching on between newborns with tongue-tie and normal newborns. J Med Assoc Thai 2014;97:255-9.

4.         Lalakea ML, Messner AH. Ankyloglossia: does it matter? Pediatric Clinics of North America 2003;50:381-97.

5.         Chaubal TV, Dixit MB. Ankyloglossia and its management. J Indian Soc Periodontol 2011;15:270-2.

6.         Srinivasan A, Dobrich C, Mitnick H, Feldman P. Ankyloglossia in breastfeeding infants: the effect of frenotomy on maternal nipple pain and latch. Breastfeed Med 2006;1:216-24.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจร่างกายโดยการสังเกตมองดูที่หัวนมและเต้านมอาจช่วยบอกสาเหตุของการเจ็บหัวนมได้ หากพบผิวหนังเป็นสีน้ำตาล มีหัวนมแตกเป็นแผล หรือเป็นถุงน้ำใส (milk blebs) หรือเป็นถุงน้ำที่มีสีขาวขุ่นจากการที่มีน้ำนมขังอยู่ด้านใน (milk blisters)  สาเหตุมักเกิดจากการเข้าเต้าที่ไม่เหมาะสม แต่หากผิวหนังสีแดงหรือชมพู เป็นมัน คัน และผิวหนังลอก (ทำให้ไม่พบว่ามีการเข้มขึ้นของผิวหนัง) สาเหตุเกิดจากการติดเชื้อรา Candida albicans  สำหรับในกรณีที่มารดามีการเจ็บหัวนมหลังจากทารกกินนมและคายหัวนมออก มารดาอาจมีประวัติมีอาการเจ็บหัวนมหลังการอาบน้ำ หรือเมื่อมีอากาศเย็น โดยอาจพบร่วมกับการมีโรคประจำตัว เช่น โรคภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง (lupus erythematosus) โรคข้อต่ออักเสบรูมาตอยด์ (rheumatoid arthritis) โรคหนังแข็ง (scleroderma) และตรวจพบหัวนมมารดามีสีซีดขณะที่มีอาการเจ็บหัวนมที่เกิดขึ้นหลังจากทารกคายหัวนม สาเหตุจะเกิดจาก Raynaud’s phenomenon ซึ่งเกิดจากการหดตัวของเส้นเลือดที่หัวนม ทำให้เกิดการเจ็บหัวนมจากการขาดเลือด อย่างไรก็ตาม ในการให้การวินิจฉัยแพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ควรต้องระลึกไว้เสมอว่า การบาดเจ็บของเต้านมจากการเข้าเต้าที่ไม่ดีและสาเหตุอื่นที่ทำให้มารดามีอาการเจ็บหัวนมสามารถเกิดร่วมกันได้ นอกจากนี้ อาการผิดปกติของผิวหนังบริเวณหัวนมสามารถมีความผิดปกติที่คล้ายคลึงกับผิวหนังส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย ได้แก่ หัวนมและเต้านมอาจจะเกิดคัน แสบ มีตุ่มน้ำ และการอักเสบตามแนวของเส้นประสาทที่เกิดจากงูสวัด (Herpes zoster)  ผิวหนังอักเสบ (eczema) ผิวหนังอักเสบที่เกิดจากการแพ้ (allergic dermatitis) หรือความผิดปกติของผิวหนังอื่น ๆ ก็อาจเป็นสาเหตุของการเจ็บหัวนมได้เช่นกัน

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การวินิจฉัยสาเหตุของการเจ็บหัวนมส่วนใหญ่จะใช้ข้อมูลที่ได้จากการซักประวัติ ตรวจร่างกาย และการตรวจสังเกตมารดาขณะให้นมลูก โดยจากการซักประวัติเมื่อสอบถามมารดาว่าลักษณะของการเจ็บหัวนมของมารดาเป็นอย่างไร หากมารดาเจ็บตอนเริ่มให้นมและค่อย ๆ น้อยลงเมื่อทารกกินนมได้ หรือเมื่อเปลี่ยนท่าให้นมแล้วดีขึ้น สาเหตุส่วนใหญ่จะเกี่ยวกับการอ้าปากอมหัวนมและลานนมหรือการเข้าเต้าของทารก แต่หากมารดาเจ็บขณะตอนทารกดูดนมและอาการรุนแรงเพิ่มขึ้นจนถึงสิ้นสุดการให้นม โดยที่ลักษณะของอาการเจ็บหัวนมที่มารดาบ่งบอกเป็นอาการแสบร้อนหรือปวดจี๊ด สาเหตุของอาการเหล่านี้เกิดจากการติดเชื้อรา Candida albicans มีการศึกษาพบว่า ปัจจัยที่เป็นตัวทำนายการเจ็บหัวนมของมารดา ได้แก่ การมีการบาดเจ็บที่หัวนมและการตรวจพบเชื้อราที่เต้านมมารดา ที่ทารกหรือในน้ำนมโดยจะมีค่าความเสี่ยงสัมพัทธ์เท่ากับ 1.87 (95%CI 1.10-3.16) และ 2.30 (95%CI 1.19-4.43) ตามลำดับ²

เอกสารอ้างอิง

2.         Amir LH, Donath SM, Garland SM, et al. Does Candida and/or Staphylococcus play a role in nipple and breast pain in lactation? A cohort study in Melbourne, Australia. BMJ Open 2013;3.

รศ.นพ.ภาวิน พัวพรพงษ์

การตรวจสังเกตมารดาขณะให้นมลูก

การสังเกตมารดาขณะให้นมลูก เป็นสิ่งสำคัญในการตรวจหาสาเหตุของการเจ็บหัวนม ดังนั้น “แพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ควรตรวจสังเกตมารดาขณะให้นมลูกเสมอก่อนที่จะให้การวินิจฉัยสาเหตุของการเจ็บหัวนม” โดยการสังเกตมารดาให้นมลูกจะทำเพื่อประเมินว่ามารดาให้ทารกอมหัวนมและลานนมหรือทำการเข้าเต้า และให้ทารกดูดกินนมอย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพหรือไม่ เพราะสาเหตุที่พบได้บ่อยที่สุดของการเจ็บหัวนมของมารดา ได้แก่ การจัดท่าให้นมลูกไม่เหมาะสม โดยการตรวจสังเกตการให้นมควรทำการสังเกตจนสิ้นสุดการให้นมโดยใช้แบบสังเกตการให้นมลูก (Breastfeed Observation Aid) ตรวจสอบวิธีการเข้าเต้าของทารก การอ้าปากอมหัวนมและลานนมและการดูดกลืนนม สังเกตว่ามารดาหยุดให้นมทารกหรือทารกหยุดกินนมด้วยตนเอง และสังเกตลักษณะหัวนมว่าเป็นอย่างไรหลังจากสิ้นสุดการให้นม โดยหัวนมดูผิดรูปผิดร่างหรือถูกบีบ แดงหรือมีสีขาวเป็นเส้นหรือไม่